NY TANTARAN’NY DIDY FOLO
Nampahoriana nandritra ny Efajato taona tany Ejipta ny vahoaka isiraely,ka ny ankamaroan’izy ireo dia tsy nahafantatra intsony ny lalàn’Andriamanitra ,noho izany dia nandeha tamin’ny herin’ny tenany fotsiny izy ireo.
Roa volana taorian’ny nandaozan’izy ireo an’i Ejipta dia tonga teo amin’ny tendrombohitra Horeba na koa ny tendrombohitra « Sinay » ny zanak’Isiraely,teo amin’io toerana io ihany koa no nisy ilay Roimemy mirehitra afo izay nitenenan’i Jehovah Andriamanitra tamin’ny mosesy mba hiverenany any Ejipta hanafaka ny zanak’Isiraely (Eks.3 :1-3).Ary dia nijanona nitoby teo izy ireo,fa i Mosesy kosa nantsoin’Andriamanitra ho ao an-tampon’ny tendrombohitra nandritra ny efapolo andro sy efapolo alina,tao no nanomezany ny didy folo na ny lalàna mba ho hankatoaviny,volaza fa nanome lalàna maro dia maro tokoa Jehovah mba ho an’ny vahoakany dia ny zanak’Isiraely ary ireny dia voarakitry mosesy an-tsoratra avokoa.Nomen’Andriamanitra azy tao koa ny Didy folo na ny Didy folo na ilay nadika avy amin’ny teny hebreo hoe « aseret haddevarim ». Ao amin’ny Boky Dimy Voalohany ihany no ahitana io teny hebreo io, izay ilazana ny Didy Folo na ireo lalàna fototra folo tamin’ny fifaneken’ny Lalàna. ( Ek 34:28; De 4:13; 10:4 )Antsoina koa hoe “Teny” (De 5:22 ) sy hoe “teny tao amin’ilay fifanekena” (Ek 34:28 ) io fehezan-dalàna io. « Deka » na folo sy « lôgos » na « Teny » kosa no nandikan’ny Fandikan-teny Grikan’ny Fitopolo na « Septante » azy.(Eks 34:28; Deo 10:4 ).Ireo takela-bato. Notononin’ny anjelin’i Jehovah teo amin’ny Tendrombohitra Sinay alohany Didy Folo. (Ek 20:1; 31:18; De 5:22; 9:10; As 7:38, 53 ;jereo koa (Gal 3:19; He 2:2.) Niakatra teo amin’ilay tendrombohitra i Mosesy avy eo, mba handray ny Didy folo nosoratana teo amin’ny takela-bato roa, mbamin’ny didy sy toromarika hafa. Nijanona tany Efapolo andro izy. Tsy nahandry azy anefa ny vahoaka ka nanao zanak’omby volamena hivavahana. Hitan’i Mosesy izany rehefa nidina izy. Nohon’ny fahatezerana dia nazerany ireo takela-bato nisy ny Didy folo izay asa tanan’Andriamanitra, ka novakivakiny.(Ek 24:12; 31:18–32:19; De 9:8-17 ).Andro maromaro taty aoriana dia nantsoin’i Jehovah Mosesy :ka hoy Izy taminy “Manamboara takela-bato roa mitovy amin’ireo voalohany, fa hosoratako eo amin’ireo ny teny teo amin’ireo takela-bato voalohany novakivakinao.” (Ek 34:1-4 ) Ary dia mbola nijanona Efapolo andro teo an-tendrombohitra indray i Mosesy, ary nahazo takela-bato hafa nisy ny Didy folo.Nataony tao anaty vata vita tamin’ny hazo akasia ilay izy. (De 10:1-5 ) Nantsoina hoe “takela-baton’ny fifanekena” ireo takela-bato roa. (De 9:9, 11, 15 ) Tsy mahagaga raha nantsoina hoe “Vata misy ny fifanekena” ilay vata nasiana an’ireo takela-bato tat? aoriana. Namboarin’i Bezalila izy io ary nopetahany takela-bolamena. (Jos 3:6, 11; 8:33; Mpits 20:27; He 9:4) Nantsoina koa hoe “vavolombelona” (Ek 25:16, 21; 40:20 ) sy ‘takela-bato misy ny Tenin’ny Vavolombelona’ (Eks 31:18; 34:29 ) ny Didy folo. Nantsoina hoe “Vata misy ny tenin’ny vavolombelona” ( Eks 25:22; No 4:5 ) àry ilay Vata, ary “tranolay misy ny Tenin’ny Vavolombelona” ilay tranolay nasiana azy io.(Eks 38:21) .I Jehovah no nanao an’ireo takela-bato roa voalohany, ary nosoratan’ny rantsantanany ny Didy folo. ( Eks 31:18; Deo 4:13;5:22; 9:10 ) I Mosesy kosa no nanao an’ireo takela-bato faharoa, saingy I Jehovah ihany no nanoratra teo amin’izy ireo. Raha nilazana àry i Mosesy hoe “Soraty ireo teny ireo” ( Ek 34:27 ), dia tsy ny Didy folo no nosoratany fa ny tsipiriany sasany momba ny fifaneken’ny Lalàna, araka ny efa nataony teo aloha. ( Eks 24:3, 4) Hoy koa ny Eksodosy 34:28b : “Nosoratany teo amin’ireo takela-bato ny teny tao amin’ilay fifanekena, izany hoe ny Didy folo.” I Jehovah io nanoratra io, rehefa jerena ny andininy (Eks 34:1) . Mbola nanamafy izany i Mosesy tat? aoriana.(De 10:1-4) . Ny Didy Folo. Toy izao kosa no teny fampidirana ny Didy folo: “Izaho no Jehovah Andriamanitrao izay nitondra anao nivoaka avy tany Ejipta, avy tany amin’ny trano fanandevozana.” (Ek 20:2 ) Hita eo hoe iza no niresahan’i Jehovah, sy hoe nahoana no nomena ny Jiosy velona tamin’izany ny Didy folo, fa tsy nomena an’i Abrahama.(De 5:2, 3). Manasongadina ny toerana ambony, tanan’i Jehovah ny didy voalohany, manao hoe:
“Aza manana andriamani-kafa hifandrafy amiko.” ( Ek 20:3 ) Izy irery mantsy no Andriamanitra Mahery Indrindra sy Avo Indrindra ary Mpanjaka Fara Tampony. Mifandray amin’ny didy voalohany ilay faharoa, izay mandrara ny fanompoan-tsampy rehetra. Fanaovana tsinontsinona an’i Jehovah sy ny voninahiny mantsy izany. Izao ilay didy: ‘Aza manao sary sokitra, na bikabikan-javatra mitovy amin’izay eny amin’ny lanitra, na izay et? amin’ny tany, na izay any anaty rano ambanin’ny tany. Aza miankohoka eo anatrehan’ireny, na manompo azy.’ Inona no antony? “Fa izaho Jehovah Andriamanitrao dia Andriamanitra mitaky ny hanompoana ahy irery ihany.”(Ek 20:4-6) . Mbola mifandray amin’izany koa ilay didy fahatelo hoe:
“Aza manao tsinontsinona ny anaran’i Jehovah Andriamanitrao.” (Ek 20:7 ) Asongadin’ny Soratra Hebreo tokoa fa tena zava- dehibe ny anaran’i Jehovah (miseho in-6 973 ao amin’ny TV; jereo JEHOVAH [Tena zava-dehibe ilay anarana]). Miverina imbalo, ohatra, ilay anarana ao amin’ireo andininy vitsivitsy misy ny Didy folo. ( Ek 20:2-17 ) Manao tsinontsinona ny anaran’Andriamanitra izay mampiasa azy io rehefa mianiana lainga, na izay manonononona foana azy io. Nitondra ny anaran’i Jehovah ny Israelita satria vavolombelony. Tena nanao tsinontsinona ny anarany àry izy ireo rehefa nivadi-pinoana.— Is 43:10; Ezk 36:20, 21.Hoy ny didy fahefatra:
“Aoka hotsarovana ny andro sabata mba hanamasinana azy io, ka enina andro no hiasanao sy hanaovanao ny raharahanao rehetra. Fa ny andro fahafito kosa sabata ho an’i Jehovah Andriamanitrao. Aza manao asa na inona na inona ianao, na ny zanakao lahy, na ny zanakao vavy, na ny mpanompolahinao, na ny mpanompovavinao,na ny biby fiompinao, na ny vahiny monina ao an-tanànanao.” (Ek 20:8-10 ) Afaka niala sasatra ny rehetra, anisan’izany ny mpanompo sy ny biby fiompy, rehefa nohamasinin’ny Israelita ho an’i Jehovah io andro io. Afaka nifantoka tsara tamin’ny zavatra ara-panahy koa izy ireo.Toa mampifandray an’ireo didy efatra voalohany (momba izay tokony hataon’ny olona amin’Andriamanitra) sy ireo dimy farany (momba izay tokony hataon’ny olona amin’ny namany) ilay didy fahadimy hoe:
“Manaja ny rainao sy ny reninao.” Solontenan’Andriamanitra mantsy ny ray aman-dreny, ka manaja sy mankatò an’ilay Mpamorona sy ireo nomeny fahefana ireo ny ankizy mankatò an’io didy io. Izy io irery no mirakitra ny fampanantenana hoe: “Mba ho lava andro iainana ianao, ary mba hahita soa any amin’ny tany izay omen’i Jehovah Andriamanitrao anao.”(Ek 20:12; De 5:16; Ef6:2, 3).
Tena fohy ireo didy manaraka. Ireto avy izany:
Ny didy fahenina: “Aza mamono olona”, Ny aina, Izaho no manome azy ary tsy misy ain’olona natao ho fanananao. Tsy manana zo hanala izany hianao na amin’iza na amin’iza, na inona na inona antony ; ary raha manao izany hianao dia mampiditra ao an’eritreritrao entamavesatra izay hanaraka anao mandritra ny fiainanao manontolo.
sy fahafito: “Aza mijangajanga”, Fantatrao fa raha namorona ny lehilahy sy vehivavy Aho hoy Andriamanitra dia
nanome azy ireo retsipandre mba hahafahan’izy ireo mifankatia sy mahatsapa
fitiavana. Noforoniko ihany koa ny fanambadiana, ary nomeko azy ireo ho toy ny
fefy hahafahan’izy ireo miaina ny fitiavany am-pilaminana.
Any ivelan’izany fefy izany hoy Andriamanitra dia mijangajanga hianao ary ratsy
izany. Faharatsiana manokana izany satria: 1°) misoratra amin’ny nofon’ny
lehilahy na vehivavy izay manao azy, ka mahatonga azy hiankin-doha amin’izany.
2°) mahatonga olana ara-tsaina izany, matetika dia fahatsapana fahamelohana
izay mitarika fikorontanana ara-tsaina ka sarotra ny hialana amin’izany ary mety
hiteraka fihatraikany tsy azo hihodivirana. 3°) manimba tonkatrano maro, eny fianakaviana manontolo mihitsy aza izany.
ary fahavalo:“Aza mangalatra.” (Ek 20:13-15 ) Aza alaina na amin’iza na amin’iza izay azy; raha manao izany hianao dia hiainaamin’ny fahatahorana ireo zandary, ary ny tahotra dia fihetseham-po mitarika ho amin’ny fiainana feno fanahiana tsy mihato, ary mendrika zavatra tsaratsara kokoa noho izany hianao.
Tsy mahakasika an’izay atao fa izay lazaina kosa ny didy fahasivy hoe:
“Aza mijoro ho vavolombelona mandainga hiampanga ny hanameloka namanao.”(Ek 20:16) . Aza hatao izay mampalahelo azy; tsy tianao izany hoe hampijaliana izany ary tahaka izany no hataon’ny fijoroana vavolombelona mandainga; io maharary io dia toy ny dorotanety, fantatra ny fanombohany fa tsy fantatra kosa izay hihafarany sy izay ho vokany.
Tsy manam-paharoa ny didy fahafolo :“Aza mitsiriritra”(Ek 20:17 ) satria mandrara ny fitsiriritana, izany hoe ny faniriana hahazo ny fananan’olona, anisan’izany ny vadiny. Tsy misy olombelona mamoaka lalàna toy izany, satria tsy misy olona afakamamantatra hoe iza no mandika azy io. Afakamanao ampamoaka an’izay mandika azy io kosa i Jehovah, satria izy no mahita sy mahalala an’izay rehetra ao am-pon’ny olona.— 1Sa 16:7; Oh 21:2; Je 17:10 . Fomba hafa nitanisana ny Didy Folo. Ilay filaharan’ny Didy folo ao amin’ny Eksodosy 20:2-17 no tena izy. Hoatran’io koa ny an’iJosèphe, Jiosy mpahay tantara tamin’ny taonjato voalohany ( Rakitry ny Ela Jiosy, III, 91, 92 [v, 5]),sy ny an’i Philon, filozofa jiosy tamin’ny taonjato voalohany. (Ny Didy Folo, XII, 51) Ny hafa kosa, anisan’izany i Augustin, nanambatra an’ireo lalàna roa momba ny fivavahana amin’ny andriamani-kafa sy ny sary (Ek 20:3-6; De 5:7-10 ) ho didy iray ihany. Nozarainy roa avy eo ny didy fahafolo ( Ek 20:17; De 5:21 ), ka lasa fahasivy ilay mandrara ny fitsiriritana vadin’olona, ary fahafolo ilay mandrara ny fitsiriritana ny tranony sy ny fananany. Nilaza mantsy i Augustin fa matoanteny hebreo roa samy hafa (“Aza mitsiriritra [heb. hamad ] ... Aza manaiky hasesiky ny fitiavan-tena ka haniry mafy hahazo [heb. ?avah]”) no ao amin’ny andininy faha- De 5:21 amin’ny Deoteronomia 5:6-21 izay mitanisa ny Didy Folo koa, fa tsy matoanteny iray miverina indroa (mitsiriritra) toy ny ao amin’ny Eksodosy 20:17 . Misy teny kely sasany koa tsy mampitovy ny fitanisana ao amin’ny Eksodosy sy Deoteronomia, nefa tsy mampiova ny heviny na mampihen-danja azy izany. Fitanisana lalàna ny ao amin’ny Eksodosy, fa fitantarana kosa ny ao amin’ny Deoteronomia. Ho fampahatsiahivana fotsiny mantsy no antony namerenan’i Mosesy ny didin’Andriamanitra ao amin’ny Deoteronomia. Hita ao amin’ny boky hafa ao amin’ny Baiboly koa ny Didy folo, saingy miova kely, satria matetika no ampiarahina amin’ny toromarika hafa, na ao amin’ny Soratra Hebreo izany na ao amin’ny Soratra Grika Kristianina.— Ek 31:14; 34:14, 17, 21; Le 19:3, 11, 12; De 4:15-19; 6:14, 15; Mt 5:27; 15:4; Lk 18:20; Ro 13:9; Ef 6:2, 3. Fehezan-dalàna tonga lafatra ny Didy folo satria avy amin’Andriamanitra. Nanontany an’i Jesosy Kristy ny lehilahy iray “nahay Lalàna” hoe: “Mpampianatra ô, inona no didy lehibe indrindra ao amin’ny Lalàna?” Namaly i Jesosy hoe: “Tiavo i Jehovah Andriamanitrao amin’ny fonao manontolo sy ny tenanao manontolo ary ny sainao manontolo.” Mamintina an’ireo didy efatra (na angamba dimy) voalohany amin’ny Didy Folo io didy io, raha ny marina. Ny ambiny amin’ny Didy Folo kosa nofintinin’i Jesosy tamin’ilay hoe: “Tiavo ny namanao tahaka ny tenanao.”— Mt 22:35-40; De 6:5; Le 19:18 . Tsy eo ambanin’ny Didy Folo ny Kristianina. Teraka teo ambanin’ny Lalàna i Jesosy, ary nankatò tanteraka azy io. Nanome ny ainy ho vidim-panavotana izy tamin’ny farany. ( Ga 4:4; 1Jn 2:2 ) Nafahany koa ireo teo ambanin’ny Lalàna (anisan’izany ny Teny na Didy Folo) rehefa maty teo amin’ny hazo fijaliana izy, satria “nanjary voaozona hisolo” azy ireo izy. Ny fahafatesany no ‘namonoana an’ilay sora- tanana nisy didy maro’ izay nofantsihana teo amin’ny hazo fijaliana.— Ga 3:13; Kl 2:13, 14 . Ilain’ny Kristianina anefa ny mandalina ny Lalàna sy ny Didy folo, mba hahafantarany ny fomba fihevitr’Andriamanitra. “Aloky ny zavatra tsara ho avy” koa ny Lalàna, fa ny tena izy dia an’i Kristy. ( He 10:1; Kl 2:17; Ga 6:2 ) “Mananany lalàn’Andriamanitra sy eo ambanin’ny lalàn’I Kristy” ny Kristianina. ( 1Ko 9:21 ) Tsy melohin’io lalàna io anefa izy ireo, satria raha manota izy ireo noho ny fahalemeny, dia mamela ny helony Andriamanitra noho ny hatsaram-panahy tsy manam-paharoa asehony amin’ny alalan’i Kristy. —Ro 3:23, 24. Araka ny lahatsoratra navoakan’ny “Département Ministères Personnels IOUM” Vinavinaina hisy didy maherin’ny 20 tapitrisa amin’izao fotoana izao mba hifehezana ny fitondran-tenan’ny olombelona, fa Andriamanitra kosa dia tsy nanome antsika afa-tsy didy folo ary avy amin’ireo didy folo ireo no niavian’ny didy hafa rehetra.
