Sahirana ny ankamaroan’ny Gasy " moderne " rehefa hamaky ny teny gasy. Hany ka lasa kamo mamaky boky na lahatsoratra amin’ny tenin-drazany. Sanatria ve ka tsy ho fidiny sisa ny fahaiza-mamolaka ny teny nahavitana nanangona ny " Tantaran’ny Andriana ", ny teny nahavitana dika manontolo ny " Baiboly ", ny teny nandaharana ny " Firaiketana " ?
Ny toro-hevitra apetrako ombieny ombieny dia hoe : vakio mafy satria rehefa ren’ny sofina ny feo mahazatra dia tsy hanavao ny maso ny litera sy ny soratra. Moa va tsy irony zazakely miana-miteny irony. Tanisao ny abidian-dRadama : a, b, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, r, s, t, v, y, z. Angamba ihany koa ny fampianarana ny teny gasy any an-tsekoly any no tsy mahasarika ny ankizy ankehitriny satria sanatria ka mahamonamonaina tahaka ny tsianjery sekoly alahady. Tokony hatsidika tsindraindray ny zavatra mahatsikaiky. Isan’ny ezaka manokana andraisako anjara amin’izany no ho tanisaiko anao manaraka eto.
Rehefa avy nibadabada ny abidia tsy misy ny litera vazaha " c, q, u, w, x " dia raiso ny zanatsoratra efatra : " a, e, i, o ". Araho ny sary fanazavana : raha atambatra amin’ny litera telo hafa (ohatra eto : f, r, y) dia firy no teny misy dikany ? Tsy fanadinana akory ity fa fanazaran-tena tsotsotra rehefa iny vizambizana iny. Samia mitady teny mitovy rafitra amin’io ohatra io ka tsy maintsy misy dikany avokoa ny teny tsirairay isaky ny mivady amin’ny zanatsoratra voatondro. Tsy fantatro izay mety ho hitanareo any ambadika any fa ny ahy aloha dia io “fary, fery, firy, fory” io no tena masaka an-dohako. Raha ny litera “v, r, y” indray ohatra no andramana, dia mety ny “vary”, mety ny “very”, mety ny “vory” fa tsy haiko izay dikan’ny “viry” raha teny misy akory ary io. Tahaka izany ihany koa : “sary”, “sery”, “sory” fa inona ary izany hoe “siry” ? Mandringa noho ny “tiry” ny “tary” sy “tery” ary “tory”. Ny litera “v, l, y” angamba no mety azo raisina : “valy”, “vely”, “vily”, “voly”, saingy tsy mahazatra intsony ny “valy”.
“FARY, FERY, FIRY, FORY” : aha, dia mba finaritra miteny ratsy loatra koa izao olona izao hoy angamba ianao. Ndry, fa angaha moa teny ratsy ny “fory” ? Ka raha teny ratsy ny “fory”, izay faritra amin’ny tenan’ny vavy, moa tsy ho teny ratsy ihany koa ny “nono”, ny “kibo”, ny “fe” ? Ny tena marina dia isan’ireo teny nozimbain’ny Vazaha io teny “fory” io. Indray andro hono, raha niakatra avy any Soatsimanampiovana, Mantasoa toerana niasany Jean Laborde, dia izao no tatitra nataony tamin-dRanavalona Reniny : “Vita ilay founeau”. Nisafoaka hono ny Andriana satria hay noheveriny fa “vita ilay forinao” no sahin’ity vazahalahy resadresahina…
Mbola ao an-tsaina hatrany ilay hainteny hoe : “ny kindin’ise ve sarangan’ambiaty” hoy ilay fanontaniana. Hainteny mihaja be mihitsy anefa izany. Ka toy izany no fiteny tety talohan’ny nahatongavan’ny misionera vazaha ! Talohan’ny nanoratana hoe “fivaviana” na “filahiana”, inona no teny gasy nanondroana ireo faritra amin’ny tenan’olombelona ? Manahy aho sao dia any amin’ny teny lazaintsika hoe “ratsy” no miafina ireny teny natao anjorom-bala ireny. Akanga sisa nanamborana amin’ireny teny ireny ny “kindy” (ny an’ireo havana vavy rehetra), “fory” (mahasosotra ahoana ary ?), “lataka” (tahaka an-drainy hoy ilay be vazivazy). Mahagaga fa tena “cours d’anatomie” mihitsy no am-bavan’ny Gasy rehefa mingoso izy…
Raha mandray “dictionnaire” vazaha ianao dia ahitana tsy misy fihatsaram-belatsihy ireto teny ireto : “testicule”, “pénis”, “vagin”. Indraindray koa, fa arakarakin’ny dictionnaire satria ny rakibolana sasany saro-kenatra, hita ao ny hoe “bite”, “quéquette”, “zizi”, foufounne”, “cul”. Dia tsy mba izaho kosa no mandainga, fa ny “dictionnaire” mihitsy izany no fatra-piteny ratsy raha atao hoe “ratsy” ny “fory”.
