Ny tena tantaran'ny dinôzôra, fizaràna fahavalo
1. Nehemiah
(
31/07/2013 07:56)
Niara-nivelona ve ny dinôzôra sy ny olombelona ?
Jereo tsara koa fa ahitàna anganon-dragona ny ankabetsahan'ny firenena eran'izao tontolo izao.
Ao ny anganon'i Md George mamono ny dragona any Angletera. Ao ny tantaran'i Beowulf mamono an'i Grendel sy ny reniny any Irlande. Ao ny tohitantaran'ny Peratry ny Nibelungen izay ahitàna an'i Sigurd (na Siegfried) mamono ny dragona Fafnir. Ao ny anganon'ny "tarasque" any atsimon'i France, izay nanome ny anarany an'ny tananan'i Tarascon (mahagaga ihany fa efa t@ taon-100 faha-VII-fah-VI no voaforona ity tanàna ity kanefa mifototra @ biby izay heverina ho tsy misy ny anarany). Ao ny tohitantaran'i Gilgamesh izay namono ny dragona Humbaba. Ao ny tantaran'i Bel izay namono an'i Tiamat. Ao ny anganon'ny Kulta any @ aborigènes. Ny angano sinoa moa dia tsy lazaina intsony. Ary tsy ny angano sinoa ihany fa ny biby @ zodiaque sinoa dia biby tena misy avokoa ka nahoana no tsy hisy ny dragona, izay ampahan'ny zodiaque sinoa ?. Na dia ny angano malagasin'i Homandraikisantano dia mahalasa saina.
Matetika ny dragona izay voasoritsoritra @'ireny angano ireny dia mitovy firafitra, na dia avy @ foko sy firenena samihafa tanteraka : androgo goaibe misy kira, misidina ny sasany (ary manana elatra mitovy @ an'ny ramanavy ireo izay misidina), miloaka afo ny vavan'ny sasany, maranitra ny nifiny sy ny hohony, ary matetika 3 ny hohony, tahaky ny dinôzôra théropodes. Misy mpanoratra t@ andron'ny Antiquité, tahakan'ilay mpahay tantara grika Hérodote, ilay filôzôfa Apollonius avy any Tyane, na i Marco Polo, na i Jaona avy any Damaskosy, izay nanome fanoritsoritan'ireo biby ireo @ antsipiriany, izay mitovy tsy misy valaka @ reconstructions hita any @'ireny donian-tantara natoraly ireny.
Ka mety manontany ny sasany hoe nahoana kay no tokony iraharahiana ny angano ? Angano angano arira arira !
Marina fa tsy maintsy misy éléments mythiques maro ny angano, kanefa tsy midika akory fa lainga tanteraka ilay izy. Matetika dia tranga tena nisy izay nanampiana zavatra tsy marina ilay izy rehefa notantaraina, ka manjary miteraka angano. Izay fizotra izay no niteraka ny anganon'ny Latabatra Boribory (Table Ronde). Tahaky ny Radio-Trottoir ihany io e :) !
Marina, ohatra, fa ny bozalena dia noforomporonin'ny mpanjana-tany mba tsy hivorivory an'alina sy hanao behariva ny gasy. Fa resaka hafa mihitsy kosa ny oritan-drapeto.
Ny oritan-drapeto
Io oritan-drapeto io (izay nantsoin'ny vazaha sasany hoe Kraken, avy @ mitôlôjia Grika) dia neverin'ny ankabetsahan'ny olona ho angano kanefa efa nananana porofon'ny fisiany taloha : ratra lava be @ vatan'ny trozona cachalot, na sombin'ny vatany ao anatin'ny vavonin'ireo cachalots ireo ihany. Taorian'izay dia nisy mihitsy ny mpanjono izay nahasambotra oritan-drapeto @ haratony, indraindray koa dia mamarina ny fatiny @ moron-tsiraka koa ny ranomasina.
Ity 1 ity dia nosamborin'ny mpanjonon'ny sambo San Aspiring tany @ ranomasin'i Ross akaikin'ny Antarctique. 6 m ny halavany miaraka @ tanany. Angamba mahatratra 12 m izy rehefa lehibe.
Ny tiako iaviana dia tsy hoe tsy mifanaraka @ iainantsika andavanandro ny zavatra 1 dia automatique angano ilay izy.
Ny çœlacanthe
Mino aho fa samy efa naheno momba ny Çolacanthe ny namana rehetra eto @ serasera. Neverina fa efa lany tamingana hatry ny 360 tapitrisa taona mahery (!) io biby io, kanjo voajono tany akaikikaikin'ny Kômôra ilay izy. Dia gaga ianao, indrindrindrindra ianao izay mino ny tapitrisa taona :) ! Lasa fanta-daza i Latimer izay nandinika azy voalohany (izy no nanome ny anarana ara-tsiansa Latimeria Chalumnae" ny çolacanthe) kanefa tsy misy mahafantatra ny anaran'ilay mpanjono kômôriana nisambotra azy. Dia gaga indray mandeha ianao !
Io dia ohatra anank1 manaporofo fa tsy tokony malaky manatelina ny filazan'ny mpandala evôlisiona hoe "lany tamingana efa tapitrisa taona maro lasa ity zavaboary ity" isika, na dia rehefa miresaka momba ny dinôzôra aza izy ireo.
Andeha ary isika handinika zava-misy mifandraika @ niarahan'ny olombelona sy ny dinôzôra mivelona.
Ny dinôzôran'i Mezôpôtamia any @ Donian'ny Louvre
Ity no antsoina hoe "tombo-kase silendrika". Vita @ jade ilay izy. Rehefa kodiavina ambony tanimanga mbola mando ilay izy dia manome an'ity :
Tany Uruk (ilay Erekan'ny Baiboly), tanàna lehiben'ny fanjakan'i Babylôna, no nahitàna an'ity tombo-kase ity, miaraka @ maro hafa koa. Ny biby natao sary t@'ireny tombo-kase ireny dia nitandindona ny zavatra tian'ny tompony na atahorany. Ny sasany @'ireny dia zavaboary lazaina fa "composé" (tahak'ilay lasopy ;) ). Ohatra, ireny hitantsika ireny dia antsoin'ilay arkeôlôga Anton-Moortgat "bibilava-dragona" sy "voromahery-liona".
Kanefa tsy mampieritreritra mafy ny Tanystrophe na ny sauropode tahaky ny Sauroposeidon ve ilay izy ?
Tanystropheus posthumus
Sauroposeidon proteles
Hitantsika eto fa mampifamatotra tenda ny "bibilava-dragona". Mbola ahitàna biby mitovitovy @'ireny ary manao an'izay fihetsika izay koa ny takelak'i Narmer (anisan'ny Farao voalohany) :
Torak'izay koa ity môzaika rômana t@ taon-100 fah-IV tahirizina any Lydney, Gloucestershire, any Angletera.
Ny girafes ankehitriny koa dia "miady @ tenda" mba ho mendriky ny manao firaisana @ vavin'ny andiany.
Marina fa somary stylisés ny biby izay asehon'ireto sary ireto, kanefa na izany na tsy izany @ fomba ahoana no nahafahan'ny mpanao sary taloha manao sarin'ny androngo goaibe fahiny raha tsy ny masony mihitsy no nahita na farafaharatsiny nahafantatra ny momba ny fanoritsoritana mahatoky nataon'olon-kafa ? Naharitra amam-polo taonany anie voa nahavita nanao reconstruction mitombin'ny dinôzôra ny paleontôlôga. Izany toe-javatra izany dia mifanohitra tanteraka @ fitompoana teny fantatran'ny mpandala evôlisiona hoe 65 tapitrisa taona lasa no nahafatesan'ny dinôzôra.
Ny behemôta varahin'ny eveka Bell
Any @ katedralin'i Carlisle any Royaume-Uni dia misy tapis manafina ny fasan'i Richard Bell, evekan'i Carlisle hatr@ taloha kelin'ny nahafatesany t@ 1496. Mirakotra varahina misy sary sokitra ilay izy. Ity misy santionany :
Ilay voalohany aloha dia tsy iadiana hevitra fa na dia ny ankizy madinika ankehitriny dia hilaza fa dinôzôra ilay izy ! Ary hitantsika fa tsy stylisé indray ireto sary ireto ! Jereo tsara fa mitsivalana ny tendany, fa tsy mitsangana araky ny fanoritsoritan'ny paleontôlôga taloha azy. Taona vitsivitsy monja no nahitsin'ny manam-pahaizana ny fipetraky ny tendany, kanefa toa nahafantatra azy ny mpanao sary sokitry ny Moyen-Age ! Torak'izay koa mihantona ambonin'ny tany ny rambony fa tsy mirefarefa @ tany tahaky ny fanoritsoritan'ny paleontôlôga taloha azy.
Ilay faha2 indray dia sarotra ny mamantatra ny karazany. Mampieritreritra ny voay ny lohany, kanefa tsy mitovy @ tongom-boay ny tongony. Mitovitovy @ Eryops ilay izy.
Raha tsy hosoka môderina ilay izy (ary sarotra ny mihevitra an'izay rehefa jerena ny toerana misy azy !) dia mbola famantarana hafa ho an'ny hadisoan'ny dôgman'ny mpandala evôlisiona fa lany tamingana 65 000 000 taona lasa ny dinôzôra.
Ny stégosaure any Angkor
Any @ ala mikitroka any Cambodge no ahitàna ny tempolin'i Angkor Vat. Misy sary sokitra maneho trangan'ny fiainana andavanandro sy ny mitôlôjia bouddhiste sy hindouiste ilay izy. T@ taon-jato faha-XIX no nanorenana azy.
Fa ny mahavariana @'ilay izy dia ity sary sokitra 1 ity :
Asakasakareo aloha fa raha asehoko @ nièce-ko 5 taona ilay izy dia tsy maintsy milaza izy fa stégosaure io.
Ahoana indray ny anazavàna an'izay raha toa ka tapitrisa taona lasa no lany tamingana ny dinôzôra ? Tadidio fa tsy nisy paleontôlôjia t@'izany andro izany, ka tsy nisy fomba nahafantaran'ny mponin'i Angkor Vat ny endriky ny stégosaure @ alalan'ny fôsily. Sady azo heverina fa nanan-katao ankoatry ny mikarokaroka fôsily ny moines nipetraka teo :-). Kanefa na dia ny sary sokitra eo amboniny dia sarin-gazela, izay biby fahita any Azia Atsimo Atsinanana !
Ny mokélé-mbémbé
T@ 1776, nanoratra t@ bokiny "Histoire des Loango, Kakonga et d'autres peuplades d'Afrique" ny Abbé Lievain Bonaventure Proyart, momba ny dian-tongotry ny biby goaibe mivelona anaty ala mikitroka. Nolazaina fa 1 m ny savaivon'ny dian-tongotra, ary misy dian-koho miaraka @.
Biby mitovy habe @ elefanta ihany no afaka mamela dian-tongotra gilady be tahak'izao, kanefa tsy manana hoho ny elefanta, ka karazam-biby inona ary izao ?
T@ 1913, nandefa ny Kapiteny Freiherr von Stein zu Lausnitz hampandry ny zanataniny any Cameroun ny fanjakàna Alema. Rehefa niverina avy any izy dia nitatitra momba ny biby izay tena natahoran'ny Mainty izay nivelona @ faritra sasany any Congo, ny Oubangui ambany ary ny renirano Sangha sy Ikelemba.
Mokélé-mbémbé no fiantsoany azy. Toitoy izao ny endriny raha ny fanoritsoritan'ny mponin'ity faritra ity azy :
Milaza koa izy ireo fa tsy maintsy potehany ny lakana manatona azy ary vonoiny ny mpandehany, fa saingy tsy haniny izy ireo. Mivelona anatin'ny zohy manamorona ny renirano izy ary miakatra ambony tanety na dia rehefa atoandro ny andro aza hitady hanina (izay zavamaniry ranoray).
T@ 1976, tonga tany Gabon ilay mpahaiandrongo James Powell avy any Texas mba hikaroka ny momba ny mamba mivelona anaty ala mikitroka. Tany no nahenoany momba ny tantaran'ny foko Fang momba biby goaibe mivelona anaty renirano antsoiny hoe "N'Yamala". Rehefa nanontaniana i Michael Obang, izay ombiasy t@'iny toerana iny, naka boky momba ny dinôzôra izy, notondroiny ny sarin'ny Diplodocus ary nilaza fa mitovy tsy misy valaka @'ilay N'Yamala ilay izy. Nampitainy t@ Dr Roy P. Mackal, mpahaiaina any @ Oniversiten'i Chicago sady vice-président-n'ny Fikambanan'ny Cryptozoologie, izany. Tonga t@ 1979 hamotopototra ny @ Mokélé-Mbémbé izy 2, ka nifanena t@ Révérend Eugene Thomas avy any Ohio, izay misiônera niasa tany Congo hatr@ 1955. Maro ny tantara henony momba an'ilay biby ary nampiantso vavolombelona izy. Tsy dia nino loatra fa dinôzôra mbola velona i Mackal, kanefa nikiry mihitsy ny vavolombelona fa mitovy tsy misy valaka @ mokélé-mbémbé ny sarina sauropodes anaty boky (afa-tsy ny karazana crête mitovy @ an'ny akoho @ tendany sy ny lamosinyary ny rambony. Ny Paleontôlôga koa dia tsy nahafantatra fa manana an'izay ny sauropodes raha tsy t@ 1991). Mifanaraka koa izy ireo momba ny toerana ivelomany sy ny havitsy ary ny hasiahan'ilay biby.
Voatery niverina tany USA i Powell sy Mackal, fa saingy niverina t@ 1981 miaraka @ ekipa misy olona betsaka kokoa ary nianatsimo nanaraka ny renirano Likouala hihazo ny farihy Tele izay lazaina fa nisy Mokélé-Mbémbé 1 novonoin'ny Pygmées Bagombe t@ 1960. Indrisy fa tsy nahatody ny farihy Tele nohon'ny hazo nianjera ka nisakana ny diany izy ireo, kanefa, indray andro, rehefa niodina ny kion'ny renirano atsimon'ny tananan'i Epena dia nisy biby goaibe nilentika tampoka anaty rano ka niteraka onja 50 cm haavony izay nandona ny lakan'i Mackal. Tsy mahavita miteraka onja tahak'izao ny mamba. Ny lalomena mahavita fa saingy tsy nisy iny toerana iny (lazain'ny pygmées fa ny Mokélé-Mbémbé no nandroaka azy ireo).
T@ 1981 koa nandeha t@ farihy Tele ny inzeniera Herman Regusters avy any Pasadena, Californie, miaraka @ vadiny Kia. Indray andro dia nahita tenda lava be niafara t@ loha mitovitovy @ loham-bibilava izay nipoitra avy @ rano 10 m miala avy @ sambony pneumatique. Nijery azy ireo mandritry ny segondra vitsivitsy ilay biby dia nilentika moramora anaty rano.
Indray alina koa, rehefa akaiky ny ho vita koa ny diany dia naheno ny erona mankaren-tsofin'ny biby goaibe 1 izay nanakoako eran'ny hetrina eo akaikin'ny lainy.
T@ 1983, nandeha tany @ farihy Tele ilay mpahaiaina congolais Marcellin Agnagna. Namakivaky ny hetrina mandritry ny 5 andro izy, izay voa nahita an'ilay biby, kanefa tsy nahavita naka sary azy satria nadinony ny manamboatra ny réglages-n'ny fakan-tsariny...
Nandeha tany Afrika in-4 koa ny manam-pahaizana William J. Gibbons hikaroka ny mokélé-mbémbé. Rehefa nanontaniany tsara ny pygmées tany dia nilaza izy ireo fa tsy ny mokélé-mbémbé ihany no biby goaibe misy any fa misy "biby manana kira mitovy habe @ planche @ lamosina, izay tsy mba tahaky ny an'ny mamba fa mitsangana" ary "biby manana collerette sy tandroka 4 @ loha izay mamono sy mangorobaka ny elefanta". Rehefa naseho an'ireo pygmées tsy nahita fianarana ireo ny sarin'ny Tricératops dia lazainy fa mitovy tsy misy valaka @'ilay biby faha2 ilay izy.
Mbola misy tranga maromaro tahak'ireo koa izay azo tanisaina fa angamba efa ampy anareo izay, sa :-) ?
Mety manontany ianareo hoe nahoana no tokony atokisana ny fijoroana vavolombelon'ny pygmées tsy nahita fianarana ?
Ka fantaro fa efa nanome fijoroana vavolombelona momba ny biby 1 mivelona anaty ala mikitroka izay "fangaron'ny girafe sy ny zèbre" izy ireo. Neverina fa anganogano fotsiny izay, kanjo inona no hitan'i Sir Harry Johnston t@ 1901 ?
Ny okapi (Okapia Johnstoni) ;) !
Fanampiny kely : mpihinana zavamaniry tokoa ve ireny tyrannosaures ireny talohan'ny Fahalavoana ?
Fantatro ny eritreritrareo : nify be ireo ve dia tsy ihinanana afa-tsy zavamaniry ?
Kanefa ny tena marina dia tsy fomba tsara amantarana ny fihinan'ny biby 1 ny fandinihana ny nifiny. Jereo ity karan-doha 1 ity :
Toa biby mampatahotra ity biby ity. Inona angaha no fihinan'io ? Henam-biby mbola velona ? Taolana ? Ra ?
Tsia tompoko, voankazo no hany fihinan'io satria ramanavy tofia io :) .
Mbola mila ampiana ihany ve ?
Raha mbola hiresaka @ antsipiriany momba ny vorombaratra @ ny anganon'ny Pôrozy sy ny sary am-bato navelany izay maneho azy, ny sary sokitra nataon'ny Aborigènes izay maneho mpihaza mamono androngo an-drano goaibe mitovitovy @ plésiosaure, na ny fitantaran'izy ireo momba ny "bunyip", izay lazainy fa karazana "kangourou géant" mihaza biby, na ny vaton'i Ica, na ny saribakolin'i Acambaro, na ny nahitan'ny mponin'ny Papouasie-Nouvelle-Guinée biby mampieritreritra ny sauropodes, mbola hitaraina koa ianareo fa "lava loatra" :-) .
Rehefa tafita ny hafatra aloha dia izay no zava-dehibe. Misy kristiana sasany mantsy izay milaza fa tsy nisy izao mihitsy ny dinôzôra fa noforonina teny an-kibon'ny tany ny fôsiliny mba hizaha toetra ny mpino... Raha izay kosa no marina dia mpamitaka Andriamanitra, ka tsy mitombina mihitsy izao fisainana izao. Misy koa ny sasany izay milaza fa fitaky ny mpandala evôlisiona ny fôsily satria tsy hainy ny mampifandraika azy ireo @ Baiboly.
Ny zava-misy dia tsy "miresaka ho azy" fa tsy maintsy misy hevitra avoaka avy @. Ka arakaraky ny mampitombina ny "solomaso" anaovantsika no mampitombina ny famoahan-kevitsika. Ny zavatra tsikaritra rehefa manao "solomaso ara-Baiboly" ny olona dia mifandraika lavitra kokoa @ zava-misy ara-tsiansa ny hevitra avoakany nohon'ny famoahan-kevitra natao miaraka @ "solomason'izao tontolo izao".
Izao no amaranako azy : "post-chrétien" ny fiaraha-monin'izao tontolo izao ankehitriny. Zara fa mahalala ny @ Safo-drano t@'andron'i Noa ny sasany, ary misy ady mandeha eo izay manohitra ny Baiboly sy ny Andriamaniny. Hevitra ara-tsiansa no avoitra matetika entina iadiana an'izay ady izay, ary matetika dia voatery miresaka momba ny zavatra ara-tsiansa isika izay voa afaka mampita ny hafatry ny Famonjena nomen'i Jesoa maimaim-poana tany Kalvary.
Ka mba tiako tsy ho tahaky ny dinôzôra, izany hoe ringana tsikelikely satria tsy misahaza @'ity tontolo vaovao sarotra ivelomana ny finoantsika ity, ianareo, ry namana kristiana malala ao @ Tompo. Ka tsy maintsy misahaza an'ity tontolo ity isika.
Tsy voninahintsika manokana no tadiavintsika @'ity ady ity , aoka hazava tsara izay. Ny voninahitry ny Tompo ihany no zava-dehibe, ary raha sitrany isika dia hovaliany soa ary omeny voninahitra mavesa-danja isika. Ka nohon'izay dia tsy maintsy "vonona mandrakariva hianareo hamaly izay manontany anareo ny amin’ ny anton’ ny fanantenana ao anatinareo, nefa amin’ ny fahalemem-panahy sy ny fanajana" (1 Pet. 3:15).
Misaotra namaky sy nanaraka hatr@ farany ary samia ho tahian'Andriamanitra avokoa.
Jereo tsara koa fa ahitàna anganon-dragona ny ankabetsahan'ny firenena eran'izao tontolo izao.
Ao ny anganon'i Md George mamono ny dragona any Angletera. Ao ny tantaran'i Beowulf mamono an'i Grendel sy ny reniny any Irlande. Ao ny tohitantaran'ny Peratry ny Nibelungen izay ahitàna an'i Sigurd (na Siegfried) mamono ny dragona Fafnir. Ao ny anganon'ny "tarasque" any atsimon'i France, izay nanome ny anarany an'ny tananan'i Tarascon (mahagaga ihany fa efa t@ taon-100 faha-VII-fah-VI no voaforona ity tanàna ity kanefa mifototra @ biby izay heverina ho tsy misy ny anarany). Ao ny tohitantaran'i Gilgamesh izay namono ny dragona Humbaba. Ao ny tantaran'i Bel izay namono an'i Tiamat. Ao ny anganon'ny Kulta any @ aborigènes. Ny angano sinoa moa dia tsy lazaina intsony. Ary tsy ny angano sinoa ihany fa ny biby @ zodiaque sinoa dia biby tena misy avokoa ka nahoana no tsy hisy ny dragona, izay ampahan'ny zodiaque sinoa ?. Na dia ny angano malagasin'i Homandraikisantano dia mahalasa saina.
Matetika ny dragona izay voasoritsoritra @'ireny angano ireny dia mitovy firafitra, na dia avy @ foko sy firenena samihafa tanteraka : androgo goaibe misy kira, misidina ny sasany (ary manana elatra mitovy @ an'ny ramanavy ireo izay misidina), miloaka afo ny vavan'ny sasany, maranitra ny nifiny sy ny hohony, ary matetika 3 ny hohony, tahaky ny dinôzôra théropodes. Misy mpanoratra t@ andron'ny Antiquité, tahakan'ilay mpahay tantara grika Hérodote, ilay filôzôfa Apollonius avy any Tyane, na i Marco Polo, na i Jaona avy any Damaskosy, izay nanome fanoritsoritan'ireo biby ireo @ antsipiriany, izay mitovy tsy misy valaka @ reconstructions hita any @'ireny donian-tantara natoraly ireny.
Ka mety manontany ny sasany hoe nahoana kay no tokony iraharahiana ny angano ? Angano angano arira arira !
Marina fa tsy maintsy misy éléments mythiques maro ny angano, kanefa tsy midika akory fa lainga tanteraka ilay izy. Matetika dia tranga tena nisy izay nanampiana zavatra tsy marina ilay izy rehefa notantaraina, ka manjary miteraka angano. Izay fizotra izay no niteraka ny anganon'ny Latabatra Boribory (Table Ronde). Tahaky ny Radio-Trottoir ihany io e :) !
Marina, ohatra, fa ny bozalena dia noforomporonin'ny mpanjana-tany mba tsy hivorivory an'alina sy hanao behariva ny gasy. Fa resaka hafa mihitsy kosa ny oritan-drapeto.
Ny oritan-drapeto
Io oritan-drapeto io (izay nantsoin'ny vazaha sasany hoe Kraken, avy @ mitôlôjia Grika) dia neverin'ny ankabetsahan'ny olona ho angano kanefa efa nananana porofon'ny fisiany taloha : ratra lava be @ vatan'ny trozona cachalot, na sombin'ny vatany ao anatin'ny vavonin'ireo cachalots ireo ihany. Taorian'izay dia nisy mihitsy ny mpanjono izay nahasambotra oritan-drapeto @ haratony, indraindray koa dia mamarina ny fatiny @ moron-tsiraka koa ny ranomasina.
Ity 1 ity dia nosamborin'ny mpanjonon'ny sambo San Aspiring tany @ ranomasin'i Ross akaikin'ny Antarctique. 6 m ny halavany miaraka @ tanany. Angamba mahatratra 12 m izy rehefa lehibe.
Ny tiako iaviana dia tsy hoe tsy mifanaraka @ iainantsika andavanandro ny zavatra 1 dia automatique angano ilay izy.
Ny çœlacanthe
Mino aho fa samy efa naheno momba ny Çolacanthe ny namana rehetra eto @ serasera. Neverina fa efa lany tamingana hatry ny 360 tapitrisa taona mahery (!) io biby io, kanjo voajono tany akaikikaikin'ny Kômôra ilay izy. Dia gaga ianao, indrindrindrindra ianao izay mino ny tapitrisa taona :) ! Lasa fanta-daza i Latimer izay nandinika azy voalohany (izy no nanome ny anarana ara-tsiansa Latimeria Chalumnae" ny çolacanthe) kanefa tsy misy mahafantatra ny anaran'ilay mpanjono kômôriana nisambotra azy. Dia gaga indray mandeha ianao !
Io dia ohatra anank1 manaporofo fa tsy tokony malaky manatelina ny filazan'ny mpandala evôlisiona hoe "lany tamingana efa tapitrisa taona maro lasa ity zavaboary ity" isika, na dia rehefa miresaka momba ny dinôzôra aza izy ireo.
Andeha ary isika handinika zava-misy mifandraika @ niarahan'ny olombelona sy ny dinôzôra mivelona.
Ny dinôzôran'i Mezôpôtamia any @ Donian'ny Louvre
Ity no antsoina hoe "tombo-kase silendrika". Vita @ jade ilay izy. Rehefa kodiavina ambony tanimanga mbola mando ilay izy dia manome an'ity :
Tany Uruk (ilay Erekan'ny Baiboly), tanàna lehiben'ny fanjakan'i Babylôna, no nahitàna an'ity tombo-kase ity, miaraka @ maro hafa koa. Ny biby natao sary t@'ireny tombo-kase ireny dia nitandindona ny zavatra tian'ny tompony na atahorany. Ny sasany @'ireny dia zavaboary lazaina fa "composé" (tahak'ilay lasopy ;) ). Ohatra, ireny hitantsika ireny dia antsoin'ilay arkeôlôga Anton-Moortgat "bibilava-dragona" sy "voromahery-liona".
Kanefa tsy mampieritreritra mafy ny Tanystrophe na ny sauropode tahaky ny Sauroposeidon ve ilay izy ?
Tanystropheus posthumus
Sauroposeidon proteles
Hitantsika eto fa mampifamatotra tenda ny "bibilava-dragona". Mbola ahitàna biby mitovitovy @'ireny ary manao an'izay fihetsika izay koa ny takelak'i Narmer (anisan'ny Farao voalohany) :
Torak'izay koa ity môzaika rômana t@ taon-100 fah-IV tahirizina any Lydney, Gloucestershire, any Angletera.
Ny girafes ankehitriny koa dia "miady @ tenda" mba ho mendriky ny manao firaisana @ vavin'ny andiany.
Marina fa somary stylisés ny biby izay asehon'ireto sary ireto, kanefa na izany na tsy izany @ fomba ahoana no nahafahan'ny mpanao sary taloha manao sarin'ny androngo goaibe fahiny raha tsy ny masony mihitsy no nahita na farafaharatsiny nahafantatra ny momba ny fanoritsoritana mahatoky nataon'olon-kafa ? Naharitra amam-polo taonany anie voa nahavita nanao reconstruction mitombin'ny dinôzôra ny paleontôlôga. Izany toe-javatra izany dia mifanohitra tanteraka @ fitompoana teny fantatran'ny mpandala evôlisiona hoe 65 tapitrisa taona lasa no nahafatesan'ny dinôzôra.
Ny behemôta varahin'ny eveka Bell
Any @ katedralin'i Carlisle any Royaume-Uni dia misy tapis manafina ny fasan'i Richard Bell, evekan'i Carlisle hatr@ taloha kelin'ny nahafatesany t@ 1496. Mirakotra varahina misy sary sokitra ilay izy. Ity misy santionany :
Ilay voalohany aloha dia tsy iadiana hevitra fa na dia ny ankizy madinika ankehitriny dia hilaza fa dinôzôra ilay izy ! Ary hitantsika fa tsy stylisé indray ireto sary ireto ! Jereo tsara fa mitsivalana ny tendany, fa tsy mitsangana araky ny fanoritsoritan'ny paleontôlôga taloha azy. Taona vitsivitsy monja no nahitsin'ny manam-pahaizana ny fipetraky ny tendany, kanefa toa nahafantatra azy ny mpanao sary sokitry ny Moyen-Age ! Torak'izay koa mihantona ambonin'ny tany ny rambony fa tsy mirefarefa @ tany tahaky ny fanoritsoritan'ny paleontôlôga taloha azy.
Ilay faha2 indray dia sarotra ny mamantatra ny karazany. Mampieritreritra ny voay ny lohany, kanefa tsy mitovy @ tongom-boay ny tongony. Mitovitovy @ Eryops ilay izy.
Raha tsy hosoka môderina ilay izy (ary sarotra ny mihevitra an'izay rehefa jerena ny toerana misy azy !) dia mbola famantarana hafa ho an'ny hadisoan'ny dôgman'ny mpandala evôlisiona fa lany tamingana 65 000 000 taona lasa ny dinôzôra.
Ny stégosaure any Angkor
Any @ ala mikitroka any Cambodge no ahitàna ny tempolin'i Angkor Vat. Misy sary sokitra maneho trangan'ny fiainana andavanandro sy ny mitôlôjia bouddhiste sy hindouiste ilay izy. T@ taon-jato faha-XIX no nanorenana azy.
Fa ny mahavariana @'ilay izy dia ity sary sokitra 1 ity :
Asakasakareo aloha fa raha asehoko @ nièce-ko 5 taona ilay izy dia tsy maintsy milaza izy fa stégosaure io.
Ahoana indray ny anazavàna an'izay raha toa ka tapitrisa taona lasa no lany tamingana ny dinôzôra ? Tadidio fa tsy nisy paleontôlôjia t@'izany andro izany, ka tsy nisy fomba nahafantaran'ny mponin'i Angkor Vat ny endriky ny stégosaure @ alalan'ny fôsily. Sady azo heverina fa nanan-katao ankoatry ny mikarokaroka fôsily ny moines nipetraka teo :-). Kanefa na dia ny sary sokitra eo amboniny dia sarin-gazela, izay biby fahita any Azia Atsimo Atsinanana !
Ny mokélé-mbémbé
T@ 1776, nanoratra t@ bokiny "Histoire des Loango, Kakonga et d'autres peuplades d'Afrique" ny Abbé Lievain Bonaventure Proyart, momba ny dian-tongotry ny biby goaibe mivelona anaty ala mikitroka. Nolazaina fa 1 m ny savaivon'ny dian-tongotra, ary misy dian-koho miaraka @.
Biby mitovy habe @ elefanta ihany no afaka mamela dian-tongotra gilady be tahak'izao, kanefa tsy manana hoho ny elefanta, ka karazam-biby inona ary izao ?
T@ 1913, nandefa ny Kapiteny Freiherr von Stein zu Lausnitz hampandry ny zanataniny any Cameroun ny fanjakàna Alema. Rehefa niverina avy any izy dia nitatitra momba ny biby izay tena natahoran'ny Mainty izay nivelona @ faritra sasany any Congo, ny Oubangui ambany ary ny renirano Sangha sy Ikelemba.
Mokélé-mbémbé no fiantsoany azy. Toitoy izao ny endriny raha ny fanoritsoritan'ny mponin'ity faritra ity azy :
Milaza koa izy ireo fa tsy maintsy potehany ny lakana manatona azy ary vonoiny ny mpandehany, fa saingy tsy haniny izy ireo. Mivelona anatin'ny zohy manamorona ny renirano izy ary miakatra ambony tanety na dia rehefa atoandro ny andro aza hitady hanina (izay zavamaniry ranoray).
T@ 1976, tonga tany Gabon ilay mpahaiandrongo James Powell avy any Texas mba hikaroka ny momba ny mamba mivelona anaty ala mikitroka. Tany no nahenoany momba ny tantaran'ny foko Fang momba biby goaibe mivelona anaty renirano antsoiny hoe "N'Yamala". Rehefa nanontaniana i Michael Obang, izay ombiasy t@'iny toerana iny, naka boky momba ny dinôzôra izy, notondroiny ny sarin'ny Diplodocus ary nilaza fa mitovy tsy misy valaka @'ilay N'Yamala ilay izy. Nampitainy t@ Dr Roy P. Mackal, mpahaiaina any @ Oniversiten'i Chicago sady vice-président-n'ny Fikambanan'ny Cryptozoologie, izany. Tonga t@ 1979 hamotopototra ny @ Mokélé-Mbémbé izy 2, ka nifanena t@ Révérend Eugene Thomas avy any Ohio, izay misiônera niasa tany Congo hatr@ 1955. Maro ny tantara henony momba an'ilay biby ary nampiantso vavolombelona izy. Tsy dia nino loatra fa dinôzôra mbola velona i Mackal, kanefa nikiry mihitsy ny vavolombelona fa mitovy tsy misy valaka @ mokélé-mbémbé ny sarina sauropodes anaty boky (afa-tsy ny karazana crête mitovy @ an'ny akoho @ tendany sy ny lamosinyary ny rambony. Ny Paleontôlôga koa dia tsy nahafantatra fa manana an'izay ny sauropodes raha tsy t@ 1991). Mifanaraka koa izy ireo momba ny toerana ivelomany sy ny havitsy ary ny hasiahan'ilay biby.
Voatery niverina tany USA i Powell sy Mackal, fa saingy niverina t@ 1981 miaraka @ ekipa misy olona betsaka kokoa ary nianatsimo nanaraka ny renirano Likouala hihazo ny farihy Tele izay lazaina fa nisy Mokélé-Mbémbé 1 novonoin'ny Pygmées Bagombe t@ 1960. Indrisy fa tsy nahatody ny farihy Tele nohon'ny hazo nianjera ka nisakana ny diany izy ireo, kanefa, indray andro, rehefa niodina ny kion'ny renirano atsimon'ny tananan'i Epena dia nisy biby goaibe nilentika tampoka anaty rano ka niteraka onja 50 cm haavony izay nandona ny lakan'i Mackal. Tsy mahavita miteraka onja tahak'izao ny mamba. Ny lalomena mahavita fa saingy tsy nisy iny toerana iny (lazain'ny pygmées fa ny Mokélé-Mbémbé no nandroaka azy ireo).
T@ 1981 koa nandeha t@ farihy Tele ny inzeniera Herman Regusters avy any Pasadena, Californie, miaraka @ vadiny Kia. Indray andro dia nahita tenda lava be niafara t@ loha mitovitovy @ loham-bibilava izay nipoitra avy @ rano 10 m miala avy @ sambony pneumatique. Nijery azy ireo mandritry ny segondra vitsivitsy ilay biby dia nilentika moramora anaty rano.
Indray alina koa, rehefa akaiky ny ho vita koa ny diany dia naheno ny erona mankaren-tsofin'ny biby goaibe 1 izay nanakoako eran'ny hetrina eo akaikin'ny lainy.
T@ 1983, nandeha tany @ farihy Tele ilay mpahaiaina congolais Marcellin Agnagna. Namakivaky ny hetrina mandritry ny 5 andro izy, izay voa nahita an'ilay biby, kanefa tsy nahavita naka sary azy satria nadinony ny manamboatra ny réglages-n'ny fakan-tsariny...
Nandeha tany Afrika in-4 koa ny manam-pahaizana William J. Gibbons hikaroka ny mokélé-mbémbé. Rehefa nanontaniany tsara ny pygmées tany dia nilaza izy ireo fa tsy ny mokélé-mbémbé ihany no biby goaibe misy any fa misy "biby manana kira mitovy habe @ planche @ lamosina, izay tsy mba tahaky ny an'ny mamba fa mitsangana" ary "biby manana collerette sy tandroka 4 @ loha izay mamono sy mangorobaka ny elefanta". Rehefa naseho an'ireo pygmées tsy nahita fianarana ireo ny sarin'ny Tricératops dia lazainy fa mitovy tsy misy valaka @'ilay biby faha2 ilay izy.
Mbola misy tranga maromaro tahak'ireo koa izay azo tanisaina fa angamba efa ampy anareo izay, sa :-) ?
Mety manontany ianareo hoe nahoana no tokony atokisana ny fijoroana vavolombelon'ny pygmées tsy nahita fianarana ?
Ka fantaro fa efa nanome fijoroana vavolombelona momba ny biby 1 mivelona anaty ala mikitroka izay "fangaron'ny girafe sy ny zèbre" izy ireo. Neverina fa anganogano fotsiny izay, kanjo inona no hitan'i Sir Harry Johnston t@ 1901 ?
Ny okapi (Okapia Johnstoni) ;) !
Fanampiny kely : mpihinana zavamaniry tokoa ve ireny tyrannosaures ireny talohan'ny Fahalavoana ?
Fantatro ny eritreritrareo : nify be ireo ve dia tsy ihinanana afa-tsy zavamaniry ?
Kanefa ny tena marina dia tsy fomba tsara amantarana ny fihinan'ny biby 1 ny fandinihana ny nifiny. Jereo ity karan-doha 1 ity :
Toa biby mampatahotra ity biby ity. Inona angaha no fihinan'io ? Henam-biby mbola velona ? Taolana ? Ra ?
Tsia tompoko, voankazo no hany fihinan'io satria ramanavy tofia io :) .
Mbola mila ampiana ihany ve ?
Raha mbola hiresaka @ antsipiriany momba ny vorombaratra @ ny anganon'ny Pôrozy sy ny sary am-bato navelany izay maneho azy, ny sary sokitra nataon'ny Aborigènes izay maneho mpihaza mamono androngo an-drano goaibe mitovitovy @ plésiosaure, na ny fitantaran'izy ireo momba ny "bunyip", izay lazainy fa karazana "kangourou géant" mihaza biby, na ny vaton'i Ica, na ny saribakolin'i Acambaro, na ny nahitan'ny mponin'ny Papouasie-Nouvelle-Guinée biby mampieritreritra ny sauropodes, mbola hitaraina koa ianareo fa "lava loatra" :-) .
Rehefa tafita ny hafatra aloha dia izay no zava-dehibe. Misy kristiana sasany mantsy izay milaza fa tsy nisy izao mihitsy ny dinôzôra fa noforonina teny an-kibon'ny tany ny fôsiliny mba hizaha toetra ny mpino... Raha izay kosa no marina dia mpamitaka Andriamanitra, ka tsy mitombina mihitsy izao fisainana izao. Misy koa ny sasany izay milaza fa fitaky ny mpandala evôlisiona ny fôsily satria tsy hainy ny mampifandraika azy ireo @ Baiboly.
Ny zava-misy dia tsy "miresaka ho azy" fa tsy maintsy misy hevitra avoaka avy @. Ka arakaraky ny mampitombina ny "solomaso" anaovantsika no mampitombina ny famoahan-kevitsika. Ny zavatra tsikaritra rehefa manao "solomaso ara-Baiboly" ny olona dia mifandraika lavitra kokoa @ zava-misy ara-tsiansa ny hevitra avoakany nohon'ny famoahan-kevitra natao miaraka @ "solomason'izao tontolo izao".
Izao no amaranako azy : "post-chrétien" ny fiaraha-monin'izao tontolo izao ankehitriny. Zara fa mahalala ny @ Safo-drano t@'andron'i Noa ny sasany, ary misy ady mandeha eo izay manohitra ny Baiboly sy ny Andriamaniny. Hevitra ara-tsiansa no avoitra matetika entina iadiana an'izay ady izay, ary matetika dia voatery miresaka momba ny zavatra ara-tsiansa isika izay voa afaka mampita ny hafatry ny Famonjena nomen'i Jesoa maimaim-poana tany Kalvary.
Ka mba tiako tsy ho tahaky ny dinôzôra, izany hoe ringana tsikelikely satria tsy misahaza @'ity tontolo vaovao sarotra ivelomana ny finoantsika ity, ianareo, ry namana kristiana malala ao @ Tompo. Ka tsy maintsy misahaza an'ity tontolo ity isika.
Tsy voninahintsika manokana no tadiavintsika @'ity ady ity , aoka hazava tsara izay. Ny voninahitry ny Tompo ihany no zava-dehibe, ary raha sitrany isika dia hovaliany soa ary omeny voninahitra mavesa-danja isika. Ka nohon'izay dia tsy maintsy "vonona mandrakariva hianareo hamaly izay manontany anareo ny amin’ ny anton’ ny fanantenana ao anatinareo, nefa amin’ ny fahalemem-panahy sy ny fanajana" (1 Pet. 3:15).
Misaotra namaky sy nanaraka hatr@ farany ary samia ho tahian'Andriamanitra avokoa.
novalian'i Nehemiah ny 20/08/2013 06:59
