Ambohidrabiby, Alahamadibe ny 26-27 marsa 2009
1. Manjakazafy
(
24/03/2009 07:42)
AMBOHIDRABIBY, ALAHAMADIBE FAHA 26-27 MARSA 2009
A) AMBOHIDRABIBY ARAKA NY FITONDRAM-PANJAKANA
1) Ny anaran-tany: Nisy fananim-pitoloha nihodidina ilay vohitra fahizay ka ny lohany dia nitohaka tamin’ny rambony. Nisy songomby koa hono teo fahizay, ka noho izany dia natahoran’ny olona ilay vohitra ary nantsoiny hoe “ Ambohitrabiby”. Nisy kosa ny nilaza fa Ankotrokotroka no anarany faha vazimba ary Andrianakotroka no mpanjaka vazimba tamin’izany. Resin’ny Rabiby anefa ireo vazimba teo ka novainy ho Ambohidrabiby.
2) Ambohidrabiby no renivohitry ny fanjakana mer-ina voalohany indrindra, satria ny anarantany hoe “imerina” dia teo Ambohidrabiby no namoronan-dRalambo azy raha lasalasa saina izy. Renivohitry ny faritra Mandiavato koa Ambohidrabiby (hatreo Ambohidrabiby ka hatrany Anjozorobe sy Ambohimalaza). Nanomboka tamn’i Ralambo ka hatramin’ny 1895 dia iray amin’ny tendrombohitra 12 izy ka fahatelo ny filaharany, aorian’Ambohimanga sy Antananarivo. Menabe fa tsy menakely Ambohidrabiby, izany hoe tsy alaimbodihena izy. Tamin’ny andron’Andriamasinavalona, ny iray tamin’ireo zanany efatra lahy nanjaka dia napetrany teo Ambohidrabiby. Nametrahan’Andrianampoinimerina iray tamin’ireo vadiny 12 ofisialy Ambohidrabiby. Hatramin’Andrianampoinimerina dia Ambohidrabiby, Ilafy ary Ambohimanga no mitambatra ho Avaradrano, Avaradrano izay zokiny sy lehibe indrindra amin’ny imerina eni-toko. Tamin’ny fanjanahan-tany dia renivohitra tamin’ny faritr’I Talata volonondry Ambohidrabiby. Ankehitriny izy. rehefa nafindra eny Talata volonondry ny biraon’ny kaominina dia tafiditra ao amin’ny Kaominina talata volonondry izy.
B ) FIZARAN-TANY FAHIZAY TEO AMBOHIDRABIBY
Raha niala avy any Ambohitsitakatra Anjozorobe i Rabiby, dia tsy niakatra avy hatrany teo Antampon’Ambohitrabiby akory fa mbola nipetraka teo ambany avaratra antsinan’Ankotrotokotroka, ,amin’ilay misy ny tanàna atao hoe Fonohasina izy, nanao fangatahana sy nitoby teo izy izay vao nananika sy nandroaka an’Andriankotroka sy ireo vazimba teo Antampon’Ankotrokotroka izay novany ny anarana nataony hoe Ambohidrabiby.
Tamin’ny Rabiby dia teo antampon’Ambohidrabiby no nonina izy sy ny vahoakany fa mbola be ny fahavalo ary tsy mbola nisy hadivory ny vohitra. Tamin’ny Ralambo vao nohodidinina hadivory Ambohidrabiby, mbola teo antampony ihany anefa no nonina ny vahoaka ary nozarain-dRalambo ho faritra dimy io ny vohitr’Ambohidrabiby, araka ny firazanan’ny tsirairay sy ny vintana ka:
1) eo afovoany ao antampon’ambohidrabiby ny lapa “Manjakazafy”, tranokotona nitoeran’ny Rabiby sy ny an’ny ankohonany. Manjakazafy satria, efa nihevitra ny hampanjaka ireo zanak’an-driana teo Ambohdrabiby i Rabiby saingy tato aoriana, nisy ny fifanarahana taminy sy Andriamanelo ka tapaka fa ny zafikelin’izy roa no hampanjakaina ary eo Ambohidrabiby fa tsy any Alasora. Koa notsofiny rano ny lapa ho “Manjakazafy”. Teo ambohidrabiby, tsy misy an-driana afaka mitondra io mpamaritoetra “manjaka” io amin’ny anarany afa-tsy ny Andriamanjaka, ny vadiny ary ny zanak’and-riana izay afaka manjaka ihany. Ireto ary ny and-riana teo Ambohidrabiby izay nahitana izany ny anarany tamin’ny andron-dRabiby sy Ralambo: Ratsitohinamanjaka, Andrianjaka, Rabefaravolamanjaka ary Andriandoriamanjaka. Eo andrefan’ny lapa kosa no kianja fikabariana, izay miavaka satria dia eo atsinanan’ny fasan’and-riana io kianja io raha eo andrefan’ny fasana amin’ny vohitra hafa.
2) Ny antsinanan’ny lapa rehetra sy ny ivelankady ka hatrany ambany antsinana hatrany Anjanakarivo dia nomeny ny Zanakarivonivahoaka, izay taranaky ireo mponina teo antoerana raha mbola tsy tonga teo akory i Rabiby.
3) Ny andrefan’ny lapa rehetra sy ny ivelankady ka hatrany ambany andrefana no nametrahan-dRalambo ireo angaralahy, olomainty novidiany hanompo sy hanaraka azy raha nidina sy nanaraka ny sisin’ny Afrika atsinanana hatraty Madagasikara ireo arabo. Miaramila koa izy ireo.
4) Ny avaratry ny lapa rehetra, ny vakikady avaratra ary ny ivelankady ka hatrany ambany avaratra hatrany Fonohasina sy Ambohitrandriananahary dia nomeny ireo zanak’and-riana zafikelin-dRabiby izay saika hampanjakaina teo Ambohidrabiby antsoina koa hoe Andriandoriamanjaka.
5) Ny atsimon’ny lapa rehetra sy ny ivelankady ka hatrany ambany atsimo any Ambodifahitra, dia nomeny ny Talasora, mponina teny alasora saingy nanaraka andRalambo ho eo Ambohidrabiby hitaiza azy. Nataon’Andrianampoinimerina ho isan’ny zanadralambo izy ireo.
Rehefa nilamina tanteraka tamin’ny faraparan’ny fanjakan-dRalambo anefa vao nidina nanorintanana teny ambany toerana ny olona.
Tato aoriana, tamin’ny andron’Andrianampoinimerina dia nisy antokon’olona hafa tonga nitoetra teo Ambohidrabiby toa and-Rasendrasoa vadin’Andrianampoinimerina, Andriamiharantsoa, mpanandro malaza. Tamin’ny Radama I no tonga nanorina tanàna teo ambany avaratra andrefana amin’ilay tamboho ny terak’i Lehilava, tsimahafotsy avy eny Ambohimanga.
Misy vavahady roa ny vohitra Ambohidrabiby: ny vavahady ao avaratra antsinanana: natokana hidirana sy hivoahan’ny Mpanjaka sy ny fananany. Teo no nampidirina ny omby volavita ka nony tafiditra teo ny jamoka dia novaina ho “omby” ny anarany. Mbola hita ao io vavahady nampidirana ny omby io. Ny vavahady eo atsimo andrefan’ny vohitr’Ambohidrabiby kosa dia natokana hidirana sy hivoahan’ny vahoaka sy ny fananany.
Misy fantsakana efatra eo Ambohidrabiby izay ivelan-kady avokoa: 1) ny fatsakan-dRalambo ao Andohamandry, ao ambany avaratra antsinanan’Ambohidrabiby, tsakaina ao ny rano ilain’ny mpanjaka amin’ny fandroany sy ny sakafony; 2) ny fatsakan’and-riana ao Andoharanonandriana, ao ambany avaratr’Ambohitrakely, hakana ny rano ilain’ny and-riana 3) ny fantsakam-bahoaka ao ambany atsimon’Ambohidrabiby, hampiasain’ny vahoaka amin’ny sakafo mandrak’ankehitriny 4) ny fatsakana ao ambany andrefan’Ambohidrabiby izay akan’ny olona rano raha hidio na hitsipaka vitandratsy satria ny andrefana no itsipahan’ny tongotra raha matory.
Ara-tantara, ny hadivory eo Ambohidrabiby dia hadivory fahatelo taty Imerina, nanarakaraka an’Imerimanjaka sy Alasora. Hadivory telo sosona no ao. Arak’izany dia ankeviny i Ralambo no nitondra io hadivory io teo Ambohidrabiby. Misy zohy maro koa ny tanàna indrindra izay mivoaka any ambany atsimo sy andrefana.
C) NY LOVA NAPETRAK’AMBOHIDRABIBY HO AN’IMERINA SY MERINA
1) Ambohidrabiby: loharano nipoiran’olona maro eto Imerina: Izay taranaky ny zanadralambo, andriamasinavalona, zazamarolahy, zanak’and-riana, andriamanjaka rehetra teto Imerina nanomboka tamin’i Ralambo, afatsy izay natao ho and-riana, dia taranaky Rabiby sy Ralambo izay samy milevona eo atampon’Ambohidrabiby. Noho izany, lova be tsy mialonjafy Ambohidrabiby.
2) Ambohidrabiby, loharanon’ny fanjakan’and-riana merina sy ny fanjakana mer-ina: Raha i Imerimanjaka sy Alasora no ekena ho nipoiran’ny fanjakan’and-riana taty anivon’ny riaka ( berceau de la royauté des Hautes terres centrales) , dia Ambohidrabiby no vohitra nipoiran’ny fanjakan’and-riana amin’ny endriny maha-mer-ina izany ( le berceau de la royauté mer-ina) sy nipoiran’ny fanjakana meri-na (le berceau de l’Etat meri-na) satria dia teo Ambohidrabiby tokoa no namoronan-dRalambo ny anaran-tany hoe “ imerin’Paix sur la terre comme au ciel” mba hiantsoany ny faritry ny fanjakany, ka Ambohidrabiby no ivon’Imerina voalohany indrindra.
Na dia lehilahy aza ny mpanjaka Andriamanelo avy eny Alasora dia nanetritena izy nanatona an’i Habib nanjaka teo Ambohidrabiby nohon’ny lazan’ity mpanjaka arabo ity. Teraka teo ny fitenenana hoe « Mianavara-doha ny tany » sy ny Avaradrano. Manamarina ny fahalehibiazan’Ambohidrabiby tamin’ny vanimpotoany ny safidin-dRalambo tsy hijanona teo Alasora fa nanara-dreny ka nanao an’Ambohidrabiby ho renivohitry ny fanjakany sy toerana nilevenany mihintsy.
3) Ambohidrabiby, loharano nipoiran’ny soatoavina mer-ina tsy tambo isaina:
Tsy irery akory Ralambo teo Ambohidrabiby tamin’ny fitondrana ny fanjakana fa nantsoiny ho mpanolotsainy ireo zanak’and-riana teo dia ireo Andriandoriamanjaka. Arak’izany, teo Ambohidrabiby ary no fantatra fa nisy mpanolotsaina voalohany tamin’ny raharaham-panjakana taty Imerina.
Maro ny fanavaozana lehibe nataon’i Ralambo sy ireo Andriandoriamanjaka ireo izay teo Ambohidrabiby no nahitana izany:
- Teo Ambohidrabiby no nahazo lanja ny zoro-alahamady izay nataon’i Rabiby ambony amin’ny zoro rehetra ho fahatsiarovana fa any avaratra antsinanana , any Lameka no fiaviany.
- Teo ambohidrabiby no nomen-danja voalohany ny zoro avaratra, araka ny fomba fijery azon-dRabiby tamin’ny finoana silamo izay manokana ny zoro avaratra hoan’ny olona ambony sy manankaja ka teraka teo ny fiteny hoe “Avo tany avaratra” sy “avara-patana”. Andriamanelo raha nanatona an’i Rabiby dia nilaza fa mianavara-doha ny fanjakana. Teo Ambohidrabiby, ireo fahavalon-dRalambo tena nikoezany dia nantsoiny hoe “Antavaratra”.
- Ambohidrabiby, nisehoan’ny anarambolana arabo: Ny mpanjaka Rabiby no nametraka ny anarambolana vaovao ka nataony amin’ny teny arabo. Ny alahamady no nataony ho volana voalohany amin’ny taona mba hahatsiarovana an’i Mohamady mpaminany razany. I Rabiby mihintsy hono no nijery andro raha nihetsijaza Randapavola ka hitany fa ny volana Alahamady no hoteraka i Ralambo zafikeliny ka tsy nisalasala izy nanery ireo zafiny hafa saika hampanjakainy teo Ambohidrabiby mba hanoa indray mba hanjakan-dRalambo.Ny anarambolana “Alakarabo” indray dia nampisehoany ny maha “ Arabo” azy.
- Teo Ambohidrabiby no teraka ny firariana ny fitondrana tsy manampahatamperana koa teo no teraka ny teny hoe “ manjakazafy sy doria manjaka (ny doria, teny arabo manana heviny roa: taranaka sy mandrakizay tsy miova) ” , niova ho Mahitsielafanjaka taty aoriana.
- Raha naka saina teo antampony atsimo amin’ny vohitr’Ambohidrabiby i Ralambo dia nanerinerina ka avy amin’izany no nahateny fa “Imerina” no hiantsoana ny faritry ny fanjakany.
- Teo Ambohidrabiby no nanaovana ny fandroana voalohany indrindra ( fanavaozana isantaona mierina ny hasin’ny andriamanjaka). Koa hatramin’izay, Ambohidrabiby no mamono volavita voalohany vao mahazo mamono ny tendrombohitra 12 sisa rehefa tonga ny andro fandroana.
- Ambohidrabiby no nipoiran’ny atao hoe “tendrombohitra masina” (izay tendrombohitra misy mpanjaka milevona ihany) raha nivavaka i Ralambo ka niantso ny anaran’ireo vohitra telo nisy ireo mpanjaka razany milevina ao.
- Ambohidrabiby no nipoiran’ny fanafenana maizin’andro ny andriamanjaka miamboho, mifamatotra amin’ny anaran-tanàna hoe “Fonohasina” ao Ambohidrabiby izany.
- Teo ambohidrabiby, no nitafy jaky voalohany ny Andriamanjaka ka Rabiby sy ny taranany no nanao izany. Ireo Andriandoriamanjaka tsy miala amin’ny akanjo jaky volombolamena mitsoriaka mena ka nanotanian-dRalambo azy ny anton’izany, ary hoy ny famaliny: “Izao no fanaonay fa izahay tsy anaovan-tsomonga, fa fady anay ny somonga ka ataonay izao, izahay tsy isomongoan’olona”. Ka hoy Ralambo: “tsara lehiretsy izao fanaonareo izao fa mba hanao izao aho sy ny taranako tsy isomongoan’olona. Koa isika izao no iray lamba, izay itafianareo mba itafiako sy ny taranako koa. Koa tsy misy mitafy jaky amin’izao tany izao afatsy isika ihany. Ary tsy manjaka raha tsy mitafy jaky tenominareo”. Nanomboka teo dia ny Andriandoriamanjaka no mpanenona ny lambamena sy landin’ny Mpanjaka nifandimby hatramin’ny Ralambo ka hatramin’ny Ranavalona III. Ny Andriandoriamanjaka Ambohidrabiby ihany koa no hakana ny soherina hilaofan’ny mpanjaka mer-ina nifandimby.
- Ambohidrabiby no tanàna voalohany nampidirana omby taty imerina koa saika tsy tafiditra ny vavahady ilay jamoka matavy be kanjo omby ihany ka novaina ho omby ny fiantso azy,
- Ambohidrabiby no atao hoe “Hasin’imerina” satria teo no napetrak’i Rabiby sy Ralambo ny hasin’ny fanjakana mer-ina sy ivon’ny fanjakana mer-ina tany amboalohany; mbola tao koa Andrianampoinimerina no naka ny hasina raha niady tamin’Andrianjafy.
- Maro koa ireo anaran-tanàna maro eny amin’ny vohitra Analamanga no anarantànana teo Ambohidrabiby toy ny hoe : Manampisoa, anjohy, Andohalo, Antsahanandriana, sns…
- Ny Fanorona koa dia i Rabiby no nanao izany voalohany taty Imerina ary nataony ho fanandroana sy hanaovana izay hevitra amin’ny raharaham-panjakana izany. Indray maka i Ralambo dia nitsapa ny hafetsen’iray tamin’ireo Andriandoriamanjaka mpanolotsainy ka nohantsiany tamin’ny fanorona. Resy teo i Ralambo saingy hoy ny navaliny: “Ny and-riana tsy mba resy”. Ary nanontaniany ilay Andriandoriamanjaka ny hevitry ny fanorona ka izao no navaliny. “Ny fanorona no enti-manorona sy mihevitra ny hahasoa ny fanjakana ka tsy mahay azy raha tsy manana teti-panorona”. Ary nahare izany Ralambo ka hoy izy mantsy an’Andriantompokoindrindra zanany izay mbola kely tamin’izany: “Aza mba mety ho resy am-panorina lehiretsy fa very fanjakana”. Ary noho izany hafa-drainy izany hono no nahatonga an’Andriantompokoindrindra tsy ho taitra raha natsoin’ny Ralambo izy satria tsy tiany ny ho resy ampanorona.
- Ny arivolahy noetin’Andrianjaka nonina voalohany teo Antananarivo dia tao Imamoriarivo no nanaovana ny fotoana namoriana azy. Imamoriarivo izay tanànan’ny and-riana nanoa ka tsy nahagaga raha tao i Rabehety no notazomina sy nalevona.
- Ambohidrabiby no nisehoan’ny fitenenana hoe :“Mamy ny mody”. Indray andro, nampiantso ny and-riana isantokony miaraka amin’ny vahoakany i Ralambo mba hanao asa lavitra ny vohitr’Ambohidrabiby. Nahavita aloha ny anjarany ireo Andriandoriamanjaka sy ny vahoakany nentiny koa lasa nody avy hatrany. Ary ny ampitso dia nanontany azy ireo Ralambo hoe nahoana no nody: Dia namaly ireo Andriandoriamanjaka hoe: “Mamy ny mody ry Mpanjaka”. Ary naheno izany i Ralambo dia vaky vava fa tena maranitsaina tokoa ireo Andriandoriamanjaka. Ka hoy izy, mamy tokoa lehiretsy ny mody fa izaho ity efa mba ta-hody amin’i Ratsitohina, ka ndeha hody isika. Ary dia nody ny vahoaka.
D) IREO ANARAN-TANY EO AMBOHIDRABIBY
AMBATOMAHAMANINA: eo amin’ny 1 km diam-borona eny ampita antsinanan’ny vohitr’Ambohidrabiby. Nisy vatolampy be filalaovan’ny andr-iana hono teny.
AMBATONANDRIAMANGALANITRA – tanety eo andafy avaratr’i Fonohasina
AMBATONDRALAMBO: Eo amin’ny tehezana atsimo andrefana ary ivelan’ny hadin’Ambohidrabiby, vato lehibe fipetrahandRalambo handrangitana ny antsy handidiana ny omby volavita amin’ny fandroana. Vato fitanihandRalambo andro koa teo ka teo no teraka ny anarana hoe « Imerina » raha sendra lasa nenerinerina izy nitazana ny fanjakany.
AMBODIFAHITRA : Eo ambany atsimo amin’ny tehezan’ny tendrombohitr’Ambohidrabiby. Misy milaza fa nisy fahitr’omby teo. Misy kosa milaza fa avy amin’ny ohateny hoe: “raiamandreny no vo-dy fahitra hifikirana” izany, satria ireo talasora tao dia mpitaiza and-riana ka noheverina ho toy ny raiamandreny. Ao ny zohy fiheren’i Martiora Rasoalandy, noenjehin’dRanavalona reniny.
AMBOHIJINA: Tanànan’i Randriateloray sy Randriamarolahy mpanao ody havandra
AMBOHITRAKELY: vohitra kely voahodidina hadivory eo avaratr’Ambohidrabiby. Fahizay, samy mahay nanandro hono ny teo Ambohidrabiby sy ny Andriandoriamanjaka teo Ambohitrakely ka samy nahaleotena ka izany no naha-Ambohitrakely azy. Ao ambany avaratr’Ambohitrakely, amin’ny fatsakan’and-riana antsoina hoe “Andoharanonandriana”, ao no tsakaina ny rano hampiasan’ny and-riana teo Ambohidrabiby.
AMBOHITRANDRIANANAHARY: tendrombohitra heverin’ny mponina eny ho masina, ery ampita avaratra antsinanan’Ambohidrabiby. Miafina ao antampony i Rabefaravolamanjaka, isan’ireo Andriandoriamanjaka. Ny anarambohitra dia heverina ho nolovaina tamin’ny Ambohitrandriananahary eo avaratr’Alasora satria ireo Andriandoriamanjaka dia misy razana andrianamboninolona. Misy fatsakana masina eo ambany andrefany. Eo ambany avaratr’Ambohitrandriananahary no novorian’Andrianjaka ireo arivo lahy (and-riana- hova-mpanompo) izay noentiny nanorina an’Antananarivo. Nantsoina hoe “Mamoriarivo” ary io toerana io, ary ireo zanak’and-riana nanoa no tompon’ny tanàna, antony nahatonga ny andriambavy Rahety natao sesi-tany teo.
AMPAHIDRALAMBO: tanàna eo ambany atsimon’Ambohitrandriananahary. Sahabo ho 500 m mahitsy eo avaratr’Ikelifaritra no misy azy ary eo atsimo antsinanan’Ankazomanga. Nametrahan-dRalambo ireo ombiny manokana izay andrasan’ireo “angaralahin’Andriampolofantsy”.
AMBOHIDAVA: tanety lava eo avaratry Fonohasina, Andriandoriamanjaka avy eo Fonohasina ihany no nifindra nonina teny tamin’ny taonjato faha-19.
ANDEMAKA: ny lemaka sy lohasaha eo ambany avaratr’Ambohidrabiby, manomboka eo andohamandry fantsakan-dRalambo ka hatrany Fonohasina.
ANDOHALO: Amin’ny tehezana andrefan’ny tendrombohitr’Ambohidrabiby izay mbola voadidin’ny hadivory faharoa . FikabariandRalambo amin’ny Paix sur la terre comme au ciel tao.
ANDOHAMANDRY: tampony antsinanana amin’ny vohitr’Ambohidrabiby satria hono rehefa matory i Ralambo dia miantsinana ny lohany ary miakandrefana ny tongony. Fanahazana ny lamban’and-riana tao.
ANDRAVOANDRIANA: Tanàna miorina eny ambany antsinanan’Ambohidrabiby. Raha sendra nandalo teo ny and-riana, Andrianampoinimerina hoy ny mpitantara, ka nangetaheta dia nomen’ny mponina tao rano sy voasary ka ravo ery ny and-riana. Zanakarivonivahoaka no nonina teo. Tato aoriana dia niova ho « “ANJANAKARIVO ANDREFANA” ny anarany; izy. Eo ambony atsimon’Anjanakarivo andrefana dia misy vatolahy telo milahatra ka ny kely indridra izay amin’ny antsinanana dia sahabo ho 50 cm ny haavony ary ny lava izay andrefana indrindra dia tokony ho 1m ny haavony. Fasan’i Ramatoa Ravoromanga io, izay vadikelin-dRalambo. Ralambo hono no nanangana io vatolahy io ho fahatsiarovana an’i Ravoromanga, izay vady tena tiany.
ANJANAKARIVO ANTSINANANA: Ambohitrabelahasa no anarany fahizay. Eny ambany antsinanan’Ambohidrabiby no misy azy ary 800 m eo atsimo andrefan’Anjanakarivo andrefana.
ANKAZOMALEFAKA : amin’ny tehezana avaratra ny tananàn’ny Fonohasina. Nisy hazo mankadiry naniry teo fahizay ary nokikisan’ny olona mangingina ny vatan’ilay hazo hanaovana sampy ka nony nisy rivo-mahery dia nahagaga fa tsy tapaka na nianjera ilay hazo fa nirirana. Very anarana tamin’izany ilay toerana ka lasa “Ankazomalefaka”.
ANTANAMBAO : Tanàna efa misintaka an’Ambohidrabiby, eroa atsimo andrefana, niorina tamin’ny taona 1896. Rehefa novotsoran’ny Frantsay ny mpanompo rehetra, ny mpanompo teo Ambohidrabiby sy ny manodidina dia lasa nonina teo.
ANTEMOTRA: tendrombohitra somary iva misy hadivory. Eo ampita andrefan’Ambohitrandriananahary izy.
ATORILAVA: eo ambany andrefan’Ambohidrabiby, tanànan’i Rabenambo.
FONOHASINA : Tanàna eo amin’ny tehezana ambany avaratra antsinanan’Ambohidrabiby. Teo no nangatampitahiana sy nitoby ny mpanjaka Rabiby alohan’ny hanafihany ny vazimba tao antampon’Ambohidrabiby. Ho fahatsiarovana izany, nataon’dRalambo ho Fonohasina ny anaran’io toerana io, satria Fonohasina no anaran’ny lapan-dRabiby tany Anjozorobe. Ireo Andriandoriamanjaka no nampitoerin’i Ralambo teo. Malaza amin’ny fanenomana lamba mena sy landy ary ny fady kisoa sy tongolo ary hena ratsy ao.
IKELIFARITRA: Tanàna eroa ampita avaratra avaratra antsinanan’Anjanakarivo antsinanana. Nangataka rano teo hono Andrianampoinimerina saingy tsy nanome ny olona tao ka nataon’Andrianampoinimerina hoe “ ikelisarotra” izay niova ho “ Ikelifaritra” tato aoriana. Mpifindra monina avy eo Ampahidralambo ny mponina teo ary avy amin’ny foko Zanakandriandapa. i RALAITIANA, iray amin’ireo mpirahalahy valo avy eo Ambohidrabiby nifindra nianavaratra no nonina teo. Ny fito lahy kosa dia lasa nonina teny AMBATOMAHAMANINA. Misy taisaka lahy iray koa milevina ao Ikelifaritra. Eo ampita antsimo antsinanan’ny Ikelifaritra no misy an’Ambatomahamanina.
E- IREO OLO-MALAZAN’AMBOHIDRABIBY FAHIZAY (araka ny fotoana nifandimby)
ANDRIAKOTROKOTROKA: mpanjakan’i vazimba teo Ankotrokotroka tamin’ny taonjato faha-15 kalaza tamin’ny filalaovana varatra. Resin’ny Rabiby izy.
HABIB na RABIBY: Taonjato faha 15 no niainany .Voatanan’ny lovantsofina fa arabo fotsy fihodirana, lavalava endrika, tsy lava izy. Niala avy any Ambohitsitakatra- Anjozorobe izy sy ny vahoakany ary ny angaralahiny. Nifindra monina izay niafara teo Ankotrokotroka, novainy ho Ambohidrabiby. Tsy nanampaharoa izy teo amin’ny fanandroana ka voatanan’ny fitenenana hoe “ Aza milaza mahita volana alohan’i Habib!”. Nohon’ny fanagasiana sy fanajana dia lasa ho “ Rabiby” io “Habib” io. Tsy anarana akory fa “titre” omen’ny arabo ireo olona manana ny maha-izy azy sy natahorana teo amin’ny fiarahamonina ny “ Habib”. Muhammad Al-hassan no tena anaran-dRabiby. Fianakaviany ireo mpanjaka arabo taty antsinanan’ny Afrika, Kaomaoro, Zanzibar sy ny tany Atsimo antsinanan’ny Madagasikara tamin’ny taonjato faha 15 izay samy niainga avy any Imaka (La mèque). Ny anarany hoe “Muhammad” dia mametraka ny maha-taranaky ny mpaminany Mahomet azy ka manana zo hanjaka. Noreseny sy noroahany ireo vazimba teo antampon’Ankotrokotroka. Ramaintsoakanjo no vadiny. Ny vato eo andohampasany ao Ambohidrabiby dia mbola ahitana ny sary kitana sy volana izay manamarina ny maha-silamo azy.
RAMAINTSOAKANJO: vadin-dRabiby. Ny anarany anefa no naha-very anarana azy. Teo amin’ny ntaolo, ny loko maintso dia nentina koa nilazana ny loko Paix sur la terre comme au ciel. Ny hoe “maintso ankanjo” izany dia midika fa Paix sur la terre comme au ciel ranoray ny ankanjon’ity andriambavy ity. Ankevin’irony karà-na silamo “khojas” irony ity Ramaintsoankanjo ity na dia voatazon’ny lovantsofina aza fa vazimba izy.
RAMAINTSOANALA: ny anarany koa dia mbola mampiseho hatrany fa voataiza amin’ny fitondrana ny akanjo Paix sur la terre comme au ciel tanteraka mampiavaka ny fianakaviambe “ khojas” i Ramaintsoanala. Mazava izany fa metisy karà-na izy ito no metisy arabo.
RALAMBO: Voalazan’ny lovantsofina fa avy amin’ny rainy, malay Andriamanelo rainy ary ny raibeny Rangita sy Rafohy dia vazimba. Avy amin’ny reniny, arabo Rabiby raibeny ary araka ny hitantsika teo aloha dia mety ho Indiana ramaintsoakanjo reniny. Niteraka tamin’andriambavy sy hovavavy maromaro Ralambo. Niady tamin’ireo vazimba nonina teo antsinanan’ambohidrabiby sy ireo vazimba teo andrefan’ambohimanga izy. Ramahavalia sy Ramahafotera no sampiny.
ANDRIANDORIAMANJAKA: Ireo zafikelin-dRabiby saika hampanjakany handimby azy teo Ambohidrabiby nefa tsy tanteraka nohon’ny fifanarahany tamin’Andriamanelo. Nataon-dRabiby sy Ralambo mananantantara izy ireo, nataony zanak’and-riana mandrakizay doria mahazo manjaka (Andriandoriamanjaka) sy mpanenona ny lamban’andriamanjaka eto Imerina. Malaza ho marani-tsaina izy ireo ka voatazon’ny lovantsofina fa izy ireo no mpanolon-tsain’i Ralambo.
RAVOROMANGA: Vadin-dRalambo niterahany telolahy dia : Andriambazaha, Andrianambizato ary Andriatsimitakona. Nanorenan-dRalambo vatolahy ny fasan’dRavoromanga ao anjanakarivo, eroa Antsinana’Ambohidrabiby.
ANDRIANAVALONIMERINA: iray amin’ireo zanaka lahy efatra nomen’Andriamasinavalona farim-panjakana hiadidiany izy, ka teo Ambohidrabiby no anjarany. Voasodokan’ny rahalahiny iray izay nanjaka teo Ambohimanga izy ka lasan’io rahalahiny io ny zara-fanjakany tato aoriana.
RASENDRASOA: vadin’Andrianampoinimerina, nampitoeriny teo. Niteraka an-dRavao zokiny sy Ravao zandriny.
ANDRIAMIHARANTSOA: Andriamasinavalona avy any ikaloy nafaran’Andrianampoinimerina hanao fanandroana teo Ambohimanga. Rehefa nilamina ny tany dia nasain’Andrianampoinimerina nisafidy toerana hitoerany saingy mifampitazana amin’Ambohimanga Ambohimanga ka nosafidiany tamin’izany Ambohidrabiby. Ny tranokotona naoriny no isan’ny avo indrindra teo antampon’Ambohidrabiby tamin’ny andron’Andrianampoinimerina.
RAINITAVIMASERANA: mpimasy avy any vakin’ankaratra nafaran’Andrianampoinimerina ho eny Ambohimanga ka nisakaiza tamin’Andriamiharantsoa. Rehefa nilamina ny tany dia nasain’Andrianampoinimerina nisafidy toerana hitoerany saingy mifampitazana amin’Ambohimanga Ambohimanga ka nosafidiany tamin’izany Ambohidrabiby.
RABEMASO, Zanak’Andrianampoinimerina, lehiben’ny andriambaventy tamin’ny faritry Mandiavato.
RAINIMAZAORO.
RANDRIAMBOLA, Governoran’Ambohidrabiby sy ny vohitra manodidina talohan’ny 1895.
F- AMBOHIDRABIBY ANKEHITRIO
Ny alahady 21 fevrier 1999 no natsangana tao amin’ny sekoly Rasalama ny fikambanana raha tonga nivory tao Andriamatoa sy Ramatoa isany:
- RASAMOELINA Solofo
- ANDRIAMBOLOLO-NIVO Rabetrano
- RAVONINJATOVO Zoeline
- RAOELINA Samizanamino
- RAZAFINDRAZAKA Eric
- RAZAFINDRAKOTO-HASINA Bruno
- ANDRIAMBAHINY RAZAFINDRAJAOKA Edwige
- RAZAFINDRABE Herilala
- RABETALIANA Harisson
- RABETALIANA Ranaivoson Laurette
- ANDRIAMBAO Noely Kharliev
- RAZAFINDRAKOTO HASINA Niombonana
- RAKOTOARISON Abel-See
- ANDRIANASOLO Maxime René
- RAMAHERISON Hauffmann
- RANOSIVELO
- RAZAFINDRALAMBO Roger
- RAKOTODRIANAMEL Maurice
- RAJONHSON Charles
- RAKOTOARISON Andrée
- ANDRIANOMBANA Voahirana
- RAJOELISON
- Pasitera RANAIVOMANANA Olivier
Tafatsangana ara-dalàna ny 17 may 1999 kosa ny biraon’ny fikambanana izay nahitana an'Andriamatoa sy Ramatoa isany:
- ANDRIAMBOLOLO-NIVO Rabetrano Dieu Donné
- RAZAFINDRAMIANDRA Moks Nasoloarisoa
- RASAMOELINA Solofo Ralisaona
- RAMAROSHON Yvonette Josephine
- RAZAFINDRAKOTO-HASINA Bruno Armand
- ANDRIAMBAHINY RAZAFINDRAJAOKA Edwige
- RAKOTOARISON Abel-See
- RAKOTOARISON née RAKOTOJEAN Andrée Simone E. R.
Ny alahady 13 Jona 1999 no nivoaka ny laharana voalohany amin’ny gazety “ Hasin’Imerina” izay taratasim-pifandraisan’ny Fikambanana Taranak’Ambohidrabiby.
Hankalaza ny faha-10 taona amin’ity taona 2009 ity ny Fikambanana.
Ny fiangonana tokana, FJKM, no mioriana eo Ambohidrabiby izay efa maherin’ny 150 taona niorenana.
Eo ambodivona, eo akaikin'ny zotra mankany ambohimanga no maka ny zotra talata volonondry, lalana anjozorobe , eo amin'ny 20 km mahery kely eo.
Misaotra tompoko!
A) AMBOHIDRABIBY ARAKA NY FITONDRAM-PANJAKANA
1) Ny anaran-tany: Nisy fananim-pitoloha nihodidina ilay vohitra fahizay ka ny lohany dia nitohaka tamin’ny rambony. Nisy songomby koa hono teo fahizay, ka noho izany dia natahoran’ny olona ilay vohitra ary nantsoiny hoe “ Ambohitrabiby”. Nisy kosa ny nilaza fa Ankotrokotroka no anarany faha vazimba ary Andrianakotroka no mpanjaka vazimba tamin’izany. Resin’ny Rabiby anefa ireo vazimba teo ka novainy ho Ambohidrabiby.
2) Ambohidrabiby no renivohitry ny fanjakana mer-ina voalohany indrindra, satria ny anarantany hoe “imerina” dia teo Ambohidrabiby no namoronan-dRalambo azy raha lasalasa saina izy. Renivohitry ny faritra Mandiavato koa Ambohidrabiby (hatreo Ambohidrabiby ka hatrany Anjozorobe sy Ambohimalaza). Nanomboka tamn’i Ralambo ka hatramin’ny 1895 dia iray amin’ny tendrombohitra 12 izy ka fahatelo ny filaharany, aorian’Ambohimanga sy Antananarivo. Menabe fa tsy menakely Ambohidrabiby, izany hoe tsy alaimbodihena izy. Tamin’ny andron’Andriamasinavalona, ny iray tamin’ireo zanany efatra lahy nanjaka dia napetrany teo Ambohidrabiby. Nametrahan’Andrianampoinimerina iray tamin’ireo vadiny 12 ofisialy Ambohidrabiby. Hatramin’Andrianampoinimerina dia Ambohidrabiby, Ilafy ary Ambohimanga no mitambatra ho Avaradrano, Avaradrano izay zokiny sy lehibe indrindra amin’ny imerina eni-toko. Tamin’ny fanjanahan-tany dia renivohitra tamin’ny faritr’I Talata volonondry Ambohidrabiby. Ankehitriny izy. rehefa nafindra eny Talata volonondry ny biraon’ny kaominina dia tafiditra ao amin’ny Kaominina talata volonondry izy.
B ) FIZARAN-TANY FAHIZAY TEO AMBOHIDRABIBY
Raha niala avy any Ambohitsitakatra Anjozorobe i Rabiby, dia tsy niakatra avy hatrany teo Antampon’Ambohitrabiby akory fa mbola nipetraka teo ambany avaratra antsinan’Ankotrotokotroka, ,amin’ilay misy ny tanàna atao hoe Fonohasina izy, nanao fangatahana sy nitoby teo izy izay vao nananika sy nandroaka an’Andriankotroka sy ireo vazimba teo Antampon’Ankotrokotroka izay novany ny anarana nataony hoe Ambohidrabiby.
Tamin’ny Rabiby dia teo antampon’Ambohidrabiby no nonina izy sy ny vahoakany fa mbola be ny fahavalo ary tsy mbola nisy hadivory ny vohitra. Tamin’ny Ralambo vao nohodidinina hadivory Ambohidrabiby, mbola teo antampony ihany anefa no nonina ny vahoaka ary nozarain-dRalambo ho faritra dimy io ny vohitr’Ambohidrabiby, araka ny firazanan’ny tsirairay sy ny vintana ka:
1) eo afovoany ao antampon’ambohidrabiby ny lapa “Manjakazafy”, tranokotona nitoeran’ny Rabiby sy ny an’ny ankohonany. Manjakazafy satria, efa nihevitra ny hampanjaka ireo zanak’an-driana teo Ambohdrabiby i Rabiby saingy tato aoriana, nisy ny fifanarahana taminy sy Andriamanelo ka tapaka fa ny zafikelin’izy roa no hampanjakaina ary eo Ambohidrabiby fa tsy any Alasora. Koa notsofiny rano ny lapa ho “Manjakazafy”. Teo ambohidrabiby, tsy misy an-driana afaka mitondra io mpamaritoetra “manjaka” io amin’ny anarany afa-tsy ny Andriamanjaka, ny vadiny ary ny zanak’and-riana izay afaka manjaka ihany. Ireto ary ny and-riana teo Ambohidrabiby izay nahitana izany ny anarany tamin’ny andron-dRabiby sy Ralambo: Ratsitohinamanjaka, Andrianjaka, Rabefaravolamanjaka ary Andriandoriamanjaka. Eo andrefan’ny lapa kosa no kianja fikabariana, izay miavaka satria dia eo atsinanan’ny fasan’and-riana io kianja io raha eo andrefan’ny fasana amin’ny vohitra hafa.
2) Ny antsinanan’ny lapa rehetra sy ny ivelankady ka hatrany ambany antsinana hatrany Anjanakarivo dia nomeny ny Zanakarivonivahoaka, izay taranaky ireo mponina teo antoerana raha mbola tsy tonga teo akory i Rabiby.
3) Ny andrefan’ny lapa rehetra sy ny ivelankady ka hatrany ambany andrefana no nametrahan-dRalambo ireo angaralahy, olomainty novidiany hanompo sy hanaraka azy raha nidina sy nanaraka ny sisin’ny Afrika atsinanana hatraty Madagasikara ireo arabo. Miaramila koa izy ireo.
4) Ny avaratry ny lapa rehetra, ny vakikady avaratra ary ny ivelankady ka hatrany ambany avaratra hatrany Fonohasina sy Ambohitrandriananahary dia nomeny ireo zanak’and-riana zafikelin-dRabiby izay saika hampanjakaina teo Ambohidrabiby antsoina koa hoe Andriandoriamanjaka.
5) Ny atsimon’ny lapa rehetra sy ny ivelankady ka hatrany ambany atsimo any Ambodifahitra, dia nomeny ny Talasora, mponina teny alasora saingy nanaraka andRalambo ho eo Ambohidrabiby hitaiza azy. Nataon’Andrianampoinimerina ho isan’ny zanadralambo izy ireo.
Rehefa nilamina tanteraka tamin’ny faraparan’ny fanjakan-dRalambo anefa vao nidina nanorintanana teny ambany toerana ny olona.
Tato aoriana, tamin’ny andron’Andrianampoinimerina dia nisy antokon’olona hafa tonga nitoetra teo Ambohidrabiby toa and-Rasendrasoa vadin’Andrianampoinimerina, Andriamiharantsoa, mpanandro malaza. Tamin’ny Radama I no tonga nanorina tanàna teo ambany avaratra andrefana amin’ilay tamboho ny terak’i Lehilava, tsimahafotsy avy eny Ambohimanga.
Misy vavahady roa ny vohitra Ambohidrabiby: ny vavahady ao avaratra antsinanana: natokana hidirana sy hivoahan’ny Mpanjaka sy ny fananany. Teo no nampidirina ny omby volavita ka nony tafiditra teo ny jamoka dia novaina ho “omby” ny anarany. Mbola hita ao io vavahady nampidirana ny omby io. Ny vavahady eo atsimo andrefan’ny vohitr’Ambohidrabiby kosa dia natokana hidirana sy hivoahan’ny vahoaka sy ny fananany.
Misy fantsakana efatra eo Ambohidrabiby izay ivelan-kady avokoa: 1) ny fatsakan-dRalambo ao Andohamandry, ao ambany avaratra antsinanan’Ambohidrabiby, tsakaina ao ny rano ilain’ny mpanjaka amin’ny fandroany sy ny sakafony; 2) ny fatsakan’and-riana ao Andoharanonandriana, ao ambany avaratr’Ambohitrakely, hakana ny rano ilain’ny and-riana 3) ny fantsakam-bahoaka ao ambany atsimon’Ambohidrabiby, hampiasain’ny vahoaka amin’ny sakafo mandrak’ankehitriny 4) ny fatsakana ao ambany andrefan’Ambohidrabiby izay akan’ny olona rano raha hidio na hitsipaka vitandratsy satria ny andrefana no itsipahan’ny tongotra raha matory.
Ara-tantara, ny hadivory eo Ambohidrabiby dia hadivory fahatelo taty Imerina, nanarakaraka an’Imerimanjaka sy Alasora. Hadivory telo sosona no ao. Arak’izany dia ankeviny i Ralambo no nitondra io hadivory io teo Ambohidrabiby. Misy zohy maro koa ny tanàna indrindra izay mivoaka any ambany atsimo sy andrefana.
C) NY LOVA NAPETRAK’AMBOHIDRABIBY HO AN’IMERINA SY MERINA
1) Ambohidrabiby: loharano nipoiran’olona maro eto Imerina: Izay taranaky ny zanadralambo, andriamasinavalona, zazamarolahy, zanak’and-riana, andriamanjaka rehetra teto Imerina nanomboka tamin’i Ralambo, afatsy izay natao ho and-riana, dia taranaky Rabiby sy Ralambo izay samy milevona eo atampon’Ambohidrabiby. Noho izany, lova be tsy mialonjafy Ambohidrabiby.
2) Ambohidrabiby, loharanon’ny fanjakan’and-riana merina sy ny fanjakana mer-ina: Raha i Imerimanjaka sy Alasora no ekena ho nipoiran’ny fanjakan’and-riana taty anivon’ny riaka ( berceau de la royauté des Hautes terres centrales) , dia Ambohidrabiby no vohitra nipoiran’ny fanjakan’and-riana amin’ny endriny maha-mer-ina izany ( le berceau de la royauté mer-ina) sy nipoiran’ny fanjakana meri-na (le berceau de l’Etat meri-na) satria dia teo Ambohidrabiby tokoa no namoronan-dRalambo ny anaran-tany hoe “ imerin’Paix sur la terre comme au ciel” mba hiantsoany ny faritry ny fanjakany, ka Ambohidrabiby no ivon’Imerina voalohany indrindra.
Na dia lehilahy aza ny mpanjaka Andriamanelo avy eny Alasora dia nanetritena izy nanatona an’i Habib nanjaka teo Ambohidrabiby nohon’ny lazan’ity mpanjaka arabo ity. Teraka teo ny fitenenana hoe « Mianavara-doha ny tany » sy ny Avaradrano. Manamarina ny fahalehibiazan’Ambohidrabiby tamin’ny vanimpotoany ny safidin-dRalambo tsy hijanona teo Alasora fa nanara-dreny ka nanao an’Ambohidrabiby ho renivohitry ny fanjakany sy toerana nilevenany mihintsy.
3) Ambohidrabiby, loharano nipoiran’ny soatoavina mer-ina tsy tambo isaina:
Tsy irery akory Ralambo teo Ambohidrabiby tamin’ny fitondrana ny fanjakana fa nantsoiny ho mpanolotsainy ireo zanak’and-riana teo dia ireo Andriandoriamanjaka. Arak’izany, teo Ambohidrabiby ary no fantatra fa nisy mpanolotsaina voalohany tamin’ny raharaham-panjakana taty Imerina.
Maro ny fanavaozana lehibe nataon’i Ralambo sy ireo Andriandoriamanjaka ireo izay teo Ambohidrabiby no nahitana izany:
- Teo Ambohidrabiby no nahazo lanja ny zoro-alahamady izay nataon’i Rabiby ambony amin’ny zoro rehetra ho fahatsiarovana fa any avaratra antsinanana , any Lameka no fiaviany.
- Teo ambohidrabiby no nomen-danja voalohany ny zoro avaratra, araka ny fomba fijery azon-dRabiby tamin’ny finoana silamo izay manokana ny zoro avaratra hoan’ny olona ambony sy manankaja ka teraka teo ny fiteny hoe “Avo tany avaratra” sy “avara-patana”. Andriamanelo raha nanatona an’i Rabiby dia nilaza fa mianavara-doha ny fanjakana. Teo Ambohidrabiby, ireo fahavalon-dRalambo tena nikoezany dia nantsoiny hoe “Antavaratra”.
- Ambohidrabiby, nisehoan’ny anarambolana arabo: Ny mpanjaka Rabiby no nametraka ny anarambolana vaovao ka nataony amin’ny teny arabo. Ny alahamady no nataony ho volana voalohany amin’ny taona mba hahatsiarovana an’i Mohamady mpaminany razany. I Rabiby mihintsy hono no nijery andro raha nihetsijaza Randapavola ka hitany fa ny volana Alahamady no hoteraka i Ralambo zafikeliny ka tsy nisalasala izy nanery ireo zafiny hafa saika hampanjakainy teo Ambohidrabiby mba hanoa indray mba hanjakan-dRalambo.Ny anarambolana “Alakarabo” indray dia nampisehoany ny maha “ Arabo” azy.
- Teo Ambohidrabiby no teraka ny firariana ny fitondrana tsy manampahatamperana koa teo no teraka ny teny hoe “ manjakazafy sy doria manjaka (ny doria, teny arabo manana heviny roa: taranaka sy mandrakizay tsy miova) ” , niova ho Mahitsielafanjaka taty aoriana.
- Raha naka saina teo antampony atsimo amin’ny vohitr’Ambohidrabiby i Ralambo dia nanerinerina ka avy amin’izany no nahateny fa “Imerina” no hiantsoana ny faritry ny fanjakany.
- Teo Ambohidrabiby no nanaovana ny fandroana voalohany indrindra ( fanavaozana isantaona mierina ny hasin’ny andriamanjaka). Koa hatramin’izay, Ambohidrabiby no mamono volavita voalohany vao mahazo mamono ny tendrombohitra 12 sisa rehefa tonga ny andro fandroana.
- Ambohidrabiby no nipoiran’ny atao hoe “tendrombohitra masina” (izay tendrombohitra misy mpanjaka milevona ihany) raha nivavaka i Ralambo ka niantso ny anaran’ireo vohitra telo nisy ireo mpanjaka razany milevina ao.
- Ambohidrabiby no nipoiran’ny fanafenana maizin’andro ny andriamanjaka miamboho, mifamatotra amin’ny anaran-tanàna hoe “Fonohasina” ao Ambohidrabiby izany.
- Teo ambohidrabiby, no nitafy jaky voalohany ny Andriamanjaka ka Rabiby sy ny taranany no nanao izany. Ireo Andriandoriamanjaka tsy miala amin’ny akanjo jaky volombolamena mitsoriaka mena ka nanotanian-dRalambo azy ny anton’izany, ary hoy ny famaliny: “Izao no fanaonay fa izahay tsy anaovan-tsomonga, fa fady anay ny somonga ka ataonay izao, izahay tsy isomongoan’olona”. Ka hoy Ralambo: “tsara lehiretsy izao fanaonareo izao fa mba hanao izao aho sy ny taranako tsy isomongoan’olona. Koa isika izao no iray lamba, izay itafianareo mba itafiako sy ny taranako koa. Koa tsy misy mitafy jaky amin’izao tany izao afatsy isika ihany. Ary tsy manjaka raha tsy mitafy jaky tenominareo”. Nanomboka teo dia ny Andriandoriamanjaka no mpanenona ny lambamena sy landin’ny Mpanjaka nifandimby hatramin’ny Ralambo ka hatramin’ny Ranavalona III. Ny Andriandoriamanjaka Ambohidrabiby ihany koa no hakana ny soherina hilaofan’ny mpanjaka mer-ina nifandimby.
- Ambohidrabiby no tanàna voalohany nampidirana omby taty imerina koa saika tsy tafiditra ny vavahady ilay jamoka matavy be kanjo omby ihany ka novaina ho omby ny fiantso azy,
- Ambohidrabiby no atao hoe “Hasin’imerina” satria teo no napetrak’i Rabiby sy Ralambo ny hasin’ny fanjakana mer-ina sy ivon’ny fanjakana mer-ina tany amboalohany; mbola tao koa Andrianampoinimerina no naka ny hasina raha niady tamin’Andrianjafy.
- Maro koa ireo anaran-tanàna maro eny amin’ny vohitra Analamanga no anarantànana teo Ambohidrabiby toy ny hoe : Manampisoa, anjohy, Andohalo, Antsahanandriana, sns…
- Ny Fanorona koa dia i Rabiby no nanao izany voalohany taty Imerina ary nataony ho fanandroana sy hanaovana izay hevitra amin’ny raharaham-panjakana izany. Indray maka i Ralambo dia nitsapa ny hafetsen’iray tamin’ireo Andriandoriamanjaka mpanolotsainy ka nohantsiany tamin’ny fanorona. Resy teo i Ralambo saingy hoy ny navaliny: “Ny and-riana tsy mba resy”. Ary nanontaniany ilay Andriandoriamanjaka ny hevitry ny fanorona ka izao no navaliny. “Ny fanorona no enti-manorona sy mihevitra ny hahasoa ny fanjakana ka tsy mahay azy raha tsy manana teti-panorona”. Ary nahare izany Ralambo ka hoy izy mantsy an’Andriantompokoindrindra zanany izay mbola kely tamin’izany: “Aza mba mety ho resy am-panorina lehiretsy fa very fanjakana”. Ary noho izany hafa-drainy izany hono no nahatonga an’Andriantompokoindrindra tsy ho taitra raha natsoin’ny Ralambo izy satria tsy tiany ny ho resy ampanorona.
- Ny arivolahy noetin’Andrianjaka nonina voalohany teo Antananarivo dia tao Imamoriarivo no nanaovana ny fotoana namoriana azy. Imamoriarivo izay tanànan’ny and-riana nanoa ka tsy nahagaga raha tao i Rabehety no notazomina sy nalevona.
- Ambohidrabiby no nisehoan’ny fitenenana hoe :“Mamy ny mody”. Indray andro, nampiantso ny and-riana isantokony miaraka amin’ny vahoakany i Ralambo mba hanao asa lavitra ny vohitr’Ambohidrabiby. Nahavita aloha ny anjarany ireo Andriandoriamanjaka sy ny vahoakany nentiny koa lasa nody avy hatrany. Ary ny ampitso dia nanontany azy ireo Ralambo hoe nahoana no nody: Dia namaly ireo Andriandoriamanjaka hoe: “Mamy ny mody ry Mpanjaka”. Ary naheno izany i Ralambo dia vaky vava fa tena maranitsaina tokoa ireo Andriandoriamanjaka. Ka hoy izy, mamy tokoa lehiretsy ny mody fa izaho ity efa mba ta-hody amin’i Ratsitohina, ka ndeha hody isika. Ary dia nody ny vahoaka.
D) IREO ANARAN-TANY EO AMBOHIDRABIBY
AMBATOMAHAMANINA: eo amin’ny 1 km diam-borona eny ampita antsinanan’ny vohitr’Ambohidrabiby. Nisy vatolampy be filalaovan’ny andr-iana hono teny.
AMBATONANDRIAMANGALANITRA – tanety eo andafy avaratr’i Fonohasina
AMBATONDRALAMBO: Eo amin’ny tehezana atsimo andrefana ary ivelan’ny hadin’Ambohidrabiby, vato lehibe fipetrahandRalambo handrangitana ny antsy handidiana ny omby volavita amin’ny fandroana. Vato fitanihandRalambo andro koa teo ka teo no teraka ny anarana hoe « Imerina » raha sendra lasa nenerinerina izy nitazana ny fanjakany.
AMBODIFAHITRA : Eo ambany atsimo amin’ny tehezan’ny tendrombohitr’Ambohidrabiby. Misy milaza fa nisy fahitr’omby teo. Misy kosa milaza fa avy amin’ny ohateny hoe: “raiamandreny no vo-dy fahitra hifikirana” izany, satria ireo talasora tao dia mpitaiza and-riana ka noheverina ho toy ny raiamandreny. Ao ny zohy fiheren’i Martiora Rasoalandy, noenjehin’dRanavalona reniny.
AMBOHIJINA: Tanànan’i Randriateloray sy Randriamarolahy mpanao ody havandra
AMBOHITRAKELY: vohitra kely voahodidina hadivory eo avaratr’Ambohidrabiby. Fahizay, samy mahay nanandro hono ny teo Ambohidrabiby sy ny Andriandoriamanjaka teo Ambohitrakely ka samy nahaleotena ka izany no naha-Ambohitrakely azy. Ao ambany avaratr’Ambohitrakely, amin’ny fatsakan’and-riana antsoina hoe “Andoharanonandriana”, ao no tsakaina ny rano hampiasan’ny and-riana teo Ambohidrabiby.
AMBOHITRANDRIANANAHARY: tendrombohitra heverin’ny mponina eny ho masina, ery ampita avaratra antsinanan’Ambohidrabiby. Miafina ao antampony i Rabefaravolamanjaka, isan’ireo Andriandoriamanjaka. Ny anarambohitra dia heverina ho nolovaina tamin’ny Ambohitrandriananahary eo avaratr’Alasora satria ireo Andriandoriamanjaka dia misy razana andrianamboninolona. Misy fatsakana masina eo ambany andrefany. Eo ambany avaratr’Ambohitrandriananahary no novorian’Andrianjaka ireo arivo lahy (and-riana- hova-mpanompo) izay noentiny nanorina an’Antananarivo. Nantsoina hoe “Mamoriarivo” ary io toerana io, ary ireo zanak’and-riana nanoa no tompon’ny tanàna, antony nahatonga ny andriambavy Rahety natao sesi-tany teo.
AMPAHIDRALAMBO: tanàna eo ambany atsimon’Ambohitrandriananahary. Sahabo ho 500 m mahitsy eo avaratr’Ikelifaritra no misy azy ary eo atsimo antsinanan’Ankazomanga. Nametrahan-dRalambo ireo ombiny manokana izay andrasan’ireo “angaralahin’Andriampolofantsy”.
AMBOHIDAVA: tanety lava eo avaratry Fonohasina, Andriandoriamanjaka avy eo Fonohasina ihany no nifindra nonina teny tamin’ny taonjato faha-19.
ANDEMAKA: ny lemaka sy lohasaha eo ambany avaratr’Ambohidrabiby, manomboka eo andohamandry fantsakan-dRalambo ka hatrany Fonohasina.
ANDOHALO: Amin’ny tehezana andrefan’ny tendrombohitr’Ambohidrabiby izay mbola voadidin’ny hadivory faharoa . FikabariandRalambo amin’ny Paix sur la terre comme au ciel tao.
ANDOHAMANDRY: tampony antsinanana amin’ny vohitr’Ambohidrabiby satria hono rehefa matory i Ralambo dia miantsinana ny lohany ary miakandrefana ny tongony. Fanahazana ny lamban’and-riana tao.
ANDRAVOANDRIANA: Tanàna miorina eny ambany antsinanan’Ambohidrabiby. Raha sendra nandalo teo ny and-riana, Andrianampoinimerina hoy ny mpitantara, ka nangetaheta dia nomen’ny mponina tao rano sy voasary ka ravo ery ny and-riana. Zanakarivonivahoaka no nonina teo. Tato aoriana dia niova ho « “ANJANAKARIVO ANDREFANA” ny anarany; izy. Eo ambony atsimon’Anjanakarivo andrefana dia misy vatolahy telo milahatra ka ny kely indridra izay amin’ny antsinanana dia sahabo ho 50 cm ny haavony ary ny lava izay andrefana indrindra dia tokony ho 1m ny haavony. Fasan’i Ramatoa Ravoromanga io, izay vadikelin-dRalambo. Ralambo hono no nanangana io vatolahy io ho fahatsiarovana an’i Ravoromanga, izay vady tena tiany.
ANJANAKARIVO ANTSINANANA: Ambohitrabelahasa no anarany fahizay. Eny ambany antsinanan’Ambohidrabiby no misy azy ary 800 m eo atsimo andrefan’Anjanakarivo andrefana.
ANKAZOMALEFAKA : amin’ny tehezana avaratra ny tananàn’ny Fonohasina. Nisy hazo mankadiry naniry teo fahizay ary nokikisan’ny olona mangingina ny vatan’ilay hazo hanaovana sampy ka nony nisy rivo-mahery dia nahagaga fa tsy tapaka na nianjera ilay hazo fa nirirana. Very anarana tamin’izany ilay toerana ka lasa “Ankazomalefaka”.
ANTANAMBAO : Tanàna efa misintaka an’Ambohidrabiby, eroa atsimo andrefana, niorina tamin’ny taona 1896. Rehefa novotsoran’ny Frantsay ny mpanompo rehetra, ny mpanompo teo Ambohidrabiby sy ny manodidina dia lasa nonina teo.
ANTEMOTRA: tendrombohitra somary iva misy hadivory. Eo ampita andrefan’Ambohitrandriananahary izy.
ATORILAVA: eo ambany andrefan’Ambohidrabiby, tanànan’i Rabenambo.
FONOHASINA : Tanàna eo amin’ny tehezana ambany avaratra antsinanan’Ambohidrabiby. Teo no nangatampitahiana sy nitoby ny mpanjaka Rabiby alohan’ny hanafihany ny vazimba tao antampon’Ambohidrabiby. Ho fahatsiarovana izany, nataon’dRalambo ho Fonohasina ny anaran’io toerana io, satria Fonohasina no anaran’ny lapan-dRabiby tany Anjozorobe. Ireo Andriandoriamanjaka no nampitoerin’i Ralambo teo. Malaza amin’ny fanenomana lamba mena sy landy ary ny fady kisoa sy tongolo ary hena ratsy ao.
IKELIFARITRA: Tanàna eroa ampita avaratra avaratra antsinanan’Anjanakarivo antsinanana. Nangataka rano teo hono Andrianampoinimerina saingy tsy nanome ny olona tao ka nataon’Andrianampoinimerina hoe “ ikelisarotra” izay niova ho “ Ikelifaritra” tato aoriana. Mpifindra monina avy eo Ampahidralambo ny mponina teo ary avy amin’ny foko Zanakandriandapa. i RALAITIANA, iray amin’ireo mpirahalahy valo avy eo Ambohidrabiby nifindra nianavaratra no nonina teo. Ny fito lahy kosa dia lasa nonina teny AMBATOMAHAMANINA. Misy taisaka lahy iray koa milevina ao Ikelifaritra. Eo ampita antsimo antsinanan’ny Ikelifaritra no misy an’Ambatomahamanina.
E- IREO OLO-MALAZAN’AMBOHIDRABIBY FAHIZAY (araka ny fotoana nifandimby)
ANDRIAKOTROKOTROKA: mpanjakan’i vazimba teo Ankotrokotroka tamin’ny taonjato faha-15 kalaza tamin’ny filalaovana varatra. Resin’ny Rabiby izy.
HABIB na RABIBY: Taonjato faha 15 no niainany .Voatanan’ny lovantsofina fa arabo fotsy fihodirana, lavalava endrika, tsy lava izy. Niala avy any Ambohitsitakatra- Anjozorobe izy sy ny vahoakany ary ny angaralahiny. Nifindra monina izay niafara teo Ankotrokotroka, novainy ho Ambohidrabiby. Tsy nanampaharoa izy teo amin’ny fanandroana ka voatanan’ny fitenenana hoe “ Aza milaza mahita volana alohan’i Habib!”. Nohon’ny fanagasiana sy fanajana dia lasa ho “ Rabiby” io “Habib” io. Tsy anarana akory fa “titre” omen’ny arabo ireo olona manana ny maha-izy azy sy natahorana teo amin’ny fiarahamonina ny “ Habib”. Muhammad Al-hassan no tena anaran-dRabiby. Fianakaviany ireo mpanjaka arabo taty antsinanan’ny Afrika, Kaomaoro, Zanzibar sy ny tany Atsimo antsinanan’ny Madagasikara tamin’ny taonjato faha 15 izay samy niainga avy any Imaka (La mèque). Ny anarany hoe “Muhammad” dia mametraka ny maha-taranaky ny mpaminany Mahomet azy ka manana zo hanjaka. Noreseny sy noroahany ireo vazimba teo antampon’Ankotrokotroka. Ramaintsoakanjo no vadiny. Ny vato eo andohampasany ao Ambohidrabiby dia mbola ahitana ny sary kitana sy volana izay manamarina ny maha-silamo azy.
RAMAINTSOAKANJO: vadin-dRabiby. Ny anarany anefa no naha-very anarana azy. Teo amin’ny ntaolo, ny loko maintso dia nentina koa nilazana ny loko Paix sur la terre comme au ciel. Ny hoe “maintso ankanjo” izany dia midika fa Paix sur la terre comme au ciel ranoray ny ankanjon’ity andriambavy ity. Ankevin’irony karà-na silamo “khojas” irony ity Ramaintsoankanjo ity na dia voatazon’ny lovantsofina aza fa vazimba izy.
RAMAINTSOANALA: ny anarany koa dia mbola mampiseho hatrany fa voataiza amin’ny fitondrana ny akanjo Paix sur la terre comme au ciel tanteraka mampiavaka ny fianakaviambe “ khojas” i Ramaintsoanala. Mazava izany fa metisy karà-na izy ito no metisy arabo.
RALAMBO: Voalazan’ny lovantsofina fa avy amin’ny rainy, malay Andriamanelo rainy ary ny raibeny Rangita sy Rafohy dia vazimba. Avy amin’ny reniny, arabo Rabiby raibeny ary araka ny hitantsika teo aloha dia mety ho Indiana ramaintsoakanjo reniny. Niteraka tamin’andriambavy sy hovavavy maromaro Ralambo. Niady tamin’ireo vazimba nonina teo antsinanan’ambohidrabiby sy ireo vazimba teo andrefan’ambohimanga izy. Ramahavalia sy Ramahafotera no sampiny.
ANDRIANDORIAMANJAKA: Ireo zafikelin-dRabiby saika hampanjakany handimby azy teo Ambohidrabiby nefa tsy tanteraka nohon’ny fifanarahany tamin’Andriamanelo. Nataon-dRabiby sy Ralambo mananantantara izy ireo, nataony zanak’and-riana mandrakizay doria mahazo manjaka (Andriandoriamanjaka) sy mpanenona ny lamban’andriamanjaka eto Imerina. Malaza ho marani-tsaina izy ireo ka voatazon’ny lovantsofina fa izy ireo no mpanolon-tsain’i Ralambo.
RAVOROMANGA: Vadin-dRalambo niterahany telolahy dia : Andriambazaha, Andrianambizato ary Andriatsimitakona. Nanorenan-dRalambo vatolahy ny fasan’dRavoromanga ao anjanakarivo, eroa Antsinana’Ambohidrabiby.
ANDRIANAVALONIMERINA: iray amin’ireo zanaka lahy efatra nomen’Andriamasinavalona farim-panjakana hiadidiany izy, ka teo Ambohidrabiby no anjarany. Voasodokan’ny rahalahiny iray izay nanjaka teo Ambohimanga izy ka lasan’io rahalahiny io ny zara-fanjakany tato aoriana.
RASENDRASOA: vadin’Andrianampoinimerina, nampitoeriny teo. Niteraka an-dRavao zokiny sy Ravao zandriny.
ANDRIAMIHARANTSOA: Andriamasinavalona avy any ikaloy nafaran’Andrianampoinimerina hanao fanandroana teo Ambohimanga. Rehefa nilamina ny tany dia nasain’Andrianampoinimerina nisafidy toerana hitoerany saingy mifampitazana amin’Ambohimanga Ambohimanga ka nosafidiany tamin’izany Ambohidrabiby. Ny tranokotona naoriny no isan’ny avo indrindra teo antampon’Ambohidrabiby tamin’ny andron’Andrianampoinimerina.
RAINITAVIMASERANA: mpimasy avy any vakin’ankaratra nafaran’Andrianampoinimerina ho eny Ambohimanga ka nisakaiza tamin’Andriamiharantsoa. Rehefa nilamina ny tany dia nasain’Andrianampoinimerina nisafidy toerana hitoerany saingy mifampitazana amin’Ambohimanga Ambohimanga ka nosafidiany tamin’izany Ambohidrabiby.
RABEMASO, Zanak’Andrianampoinimerina, lehiben’ny andriambaventy tamin’ny faritry Mandiavato.
RAINIMAZAORO.
RANDRIAMBOLA, Governoran’Ambohidrabiby sy ny vohitra manodidina talohan’ny 1895.
F- AMBOHIDRABIBY ANKEHITRIO
Ny alahady 21 fevrier 1999 no natsangana tao amin’ny sekoly Rasalama ny fikambanana raha tonga nivory tao Andriamatoa sy Ramatoa isany:
- RASAMOELINA Solofo
- ANDRIAMBOLOLO-NIVO Rabetrano
- RAVONINJATOVO Zoeline
- RAOELINA Samizanamino
- RAZAFINDRAZAKA Eric
- RAZAFINDRAKOTO-HASINA Bruno
- ANDRIAMBAHINY RAZAFINDRAJAOKA Edwige
- RAZAFINDRABE Herilala
- RABETALIANA Harisson
- RABETALIANA Ranaivoson Laurette
- ANDRIAMBAO Noely Kharliev
- RAZAFINDRAKOTO HASINA Niombonana
- RAKOTOARISON Abel-See
- ANDRIANASOLO Maxime René
- RAMAHERISON Hauffmann
- RANOSIVELO
- RAZAFINDRALAMBO Roger
- RAKOTODRIANAMEL Maurice
- RAJONHSON Charles
- RAKOTOARISON Andrée
- ANDRIANOMBANA Voahirana
- RAJOELISON
- Pasitera RANAIVOMANANA Olivier
Tafatsangana ara-dalàna ny 17 may 1999 kosa ny biraon’ny fikambanana izay nahitana an'Andriamatoa sy Ramatoa isany:
- ANDRIAMBOLOLO-NIVO Rabetrano Dieu Donné
- RAZAFINDRAMIANDRA Moks Nasoloarisoa
- RASAMOELINA Solofo Ralisaona
- RAMAROSHON Yvonette Josephine
- RAZAFINDRAKOTO-HASINA Bruno Armand
- ANDRIAMBAHINY RAZAFINDRAJAOKA Edwige
- RAKOTOARISON Abel-See
- RAKOTOARISON née RAKOTOJEAN Andrée Simone E. R.
Ny alahady 13 Jona 1999 no nivoaka ny laharana voalohany amin’ny gazety “ Hasin’Imerina” izay taratasim-pifandraisan’ny Fikambanana Taranak’Ambohidrabiby.
Hankalaza ny faha-10 taona amin’ity taona 2009 ity ny Fikambanana.
Ny fiangonana tokana, FJKM, no mioriana eo Ambohidrabiby izay efa maherin’ny 150 taona niorenana.
Eo ambodivona, eo akaikin'ny zotra mankany ambohimanga no maka ny zotra talata volonondry, lalana anjozorobe , eo amin'ny 20 km mahery kely eo.
Misaotra tompoko!
novalian'i r.tojon ny 29/04/2010 00:32
2. xxx
(
27/03/2009 08:13)
Misaotra anao nanome fanazavàna fa hono ho aho IDILANA ve tsy ao antin'ireo anaran-tanàna nomenao ireo raha tsy diso aho?
4. r.tojon
(
29/04/2010 00:32)
Misaotra ny amin'ny fanazavana; feno dia feno. Ny anontaniako dia hoe: avy aiza Ilay Ravoromanga, efa nanambady olona hafa ve izy talohan-DRalambo?. Misaotra